Nizami Gəncəvi

9WVo...L3cQ
25 Feb 2024
34

Nizami Gəncəvi

"Nizami" buraya istiqamətləndirilir. Digər istifadə formaları üçün Nizami (dəqiqləşdirmə) səhifəsinə baxın.
Vikipediyada bu adlı digər şəxslər haqqında da məqalələr var; bax: Nizami (ad).
Vikipediyada bu təxəllüslü müxtəlif şəxslər haqqında məqalələr var, bax: Gəncəvi.
Nizami Gəncəvi (fars. نظامی گنجوی‎, tam adı: Əbu Məhəmməd İlyas ibn Yusif; təq. 1141[1][2][…], Gəncə[3] – 1209[1][2][…], Gəncə) — Azərbaycan fars dilli poeziyasının klassiki, orta əsrlər şərqinin ən böyük şairlərindən biri, fars dilli epik ədəbiyyatın ən böyük romantik şairi, farsdilli epik poeziyaya danışıq dili və realistik stili gətirmiş sənətkardır.
Nizami Gəncəvi
fars. نظامی گنجوی‎
Qəzənfər Xalıqov tərəfindən çəkilmiş Nizami Gəncəvinin bədii təsviri (1940)
Doğum tarixi
təq. 1141[1][2][…]
Doğum yeri

Vəfat tarixi
1209[1][2][…]
Vəfat yeri


 Nizami Gəncəvi Vikimənbədə
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Şifahi xalq ədəbiyyatı və yazılı tarixi salnamələrin ənənəvi mövzularından istifadə edən Nizami, islamdan əvvəlki və islam dövrü İranını birləşdirmişdir.[4] Nizaminin qəhrəmanlıq-romantik poeziyası sonrakı əsrlər boyunca, fars dilinin istifadə olunduğu bütün ərazilərdə özünü ona oxşatmağa çalışan gənc sənətkarların yaradıcılığına təsir etmiş, nəinki Persiyada, həm də Azərbaycan, Əfqanıstan, Gürcüstan, Hindistan, İran, Pakistan, Tacikistan, Türkiyə və Özbəkistan kimi müasir ölkələrin mədəniyyətinin formalaşmasında rol oynamışdır. Nizaminin yaradıcılığı, Hafiz Şirazi, Mövlana Cəlaləddin Rumi və Sədi Şirazi kimi böyük sənətkarların yaradıcılığına təsir etmişdir. Onun, müxtəlif ictimai, mədəni və elmi mövzuları işıqlandıran beş məsnəvisi bütün şərq ölkələrində böyük məşhurluğa malik olmuşdur ki, bunu da, şairin əsərlərinin çoxlu sayda və müxtəlif dövrlərə aid əlyazmalarının dövrümüzə çatması sübut edir. Nizaminin "Xosrov və Şirin", "Leyli və Məcun" və "İsgəndərnamə" kimi əsərlərinin qəhrəmanları, indi də, bütün islam ölkələrində, eləcə də dünyada tanınmaqdadır.
Şairin 850 illik yubileyi şərəfinə 1991-ci il UNESCO tərəfindən "Nizami ili" elan edilmişdedaktə
Nizami Eldənizlər dövlətinin hökmdarı Qızıl Arslanın qəbulunda. 1481-ci ilə aid əlyazmadan miniatür, Uolters Sənət Muzeyi
1135/1136-cı ildən 1225-ci ilə kimi Azərbaycan (əsasən indiki Cənubi Azərbaycan ərazisini əhatə edirdi) və Arran əyalətləri səlcuq sultanlarının İraqi-Əcəmdəki Böyük atabəyləri kimi Eldənizlər sülaləsi tərəfindən idarə olunmuşdur. Eldənizlər (bəzən Eldəgəzlər və ya Eldəgizlər) sülaləsinin əsası, İraqi-Əcəmdəki səlcuq sultanının azad edilmiş qulamı (döyüşçü-qul) olmuş qıpçaq mənşəli Şəmsəddin Eldəniz tərəfindən qoyulmuşdur. Səlcuq imperiyasının dağılması dövründə Azərbaycan atabəyləri (yəni, səlcuq taxtı varislərinin regenti) olmuş Eldənizlər, 1181-ci ildən etibarən müstəqil yerli hakim kimi ərazini idarə etməyə başladılar. Eldənizlər dövlətinin varlığına, 1225-ci ildə daha əvvəl gürcülər tərəfindən ələ keçirilmiş ərazilər də daxil olmaqla, dövlət ərazilərinin Cəlaləddin tərəfindən tutulması ilə son qoyulmuşdur.[6] Ehtimal ki, Şəmsəddin Eldəniz Azərbaycan üzərində nəzarəti 1153-cü ildə, Sultan Məsud ibn Məhəmmədin sonuncu favoriti Qass bəy Arslanın ölümündən sonra əldə etmişdir.[7]
Həmin dövrdə Arran və Azərbaycanla qonşuluqda yerləşən Şirvan ərazisində Kəsranilər sülaləsi tərəfindən idarə edilən Şirvanşahlar dövləti mövcud idi. Kəsranilər sülaləsi ərəb mənşəyinə malik olsa da, farslaşmış və bu sülalədən olan şahlar özlərini qədim Sasani şahlarının varisləri elan etmişdilər.[8]
Nizaminin doğum tarixinə kimi türk-səlcuqların İran və Cənubi Qafqazı ələ keçirməsindən yüz il keçmişdi. Fransa tarixçisi Rene Qrussenin fikrincə, özləri türkman mənşəli olan Səlcuqlular, İran taxtını ələ keçirdikdən sonra, ölkədə türkləşdirmə siyasəti aparmamış, əksinə, "könüllü şəkildə fars oldular və qədim böyük Sasani şahları kimi İran əhalisini köçərilərin hücumlarından, iran mədəniyyətini isə türkman təhlükəsindən xilas etdilər." [9].
Nizaminin "Xəmsə"yə daxil olan poemalar üzərində işləməyə başladığı XII əsrin sonuncu rübündə, Səlcuqların ali hakimiyyəti parçalanma dövrünü yaşayır, siyasi və sosial narazılıqlar isə artırdı. Lakin, fars mədəniyyəti, mərkəzləşdirilmiş hakimiyyətin mövcud olduğu dövrlə müqayisədə yerli hakimiyyətlərin parçalanma dövründə daha yaxşı inkişaf edir, fars dili isə əsas ədəbiyyat dili olaraq qalırdı. Bu xüsusiyyət, o zaman fars mədəniyyəti forpostu[10] xüsusiyyəti daşımış, Nizaminin də yaşadığı və irandilli əhalinin üstünlük təşkil etdiyi[11] Qafqaz şəhəri olan Gəncəyə də aid idi. Həmin dövrdə Gəncədə irandilli əhalinin üstünlük təşkil etməsinə, Nizaminin müasiri olmuş və onun kimi Gəncə şəhərində yaşayıb-yaratmış tarixçi Kirakos Qandzaketsi (təxm. 1200–1271) də şahidlik edir.[12] Qeyd etmək lazımdır ki, orta əsr ermənidilli ədəbiyyatda bütün irandilli xalqlar "parsik" – farslar adlandırılırdı ki, bu da Qandzaketsinin əsərinin ingiliscə tərcüməsində də əksini tapmışdır.[13] Nizaminin yaşadığı dövrdə Gəncənin fars mədəniyyətinin çiçəkləndiyi şəhərlərdən biri olmasını göstərən faktlardan biri də, XIII əsrə aid Nüzhət əl-Məclis antologiyasında, XI-XII əsrlərdə şəhərdə yaşayıb-yaratmış 24 farsdilli şairin əsərinin toplanmasıdır.[14] XI-XII əsrlər Gəncəsinin irandilli əhalisi arasında xüsusilə kürdləri qeyd etmək lazımdır ki, onların da burada məskunlaşmasına vaxtilə şəhəri idarə etmiş kürd mənşəli Şəddadilər sülaləsi təkan vermişdir. Nizaminin atasının Qumdan Gəncəyə köçməsi və valideylərinin bu şəhərdə məskunlaşmasını da bəzi tədqiqatçılar şəhədə kürdlərin üstünlüyə malik olması və Nizaminin anasının kürd mənşəli olması ilə izah edirlər.[15][16]
Nizamidən yüz il sonra yaşamış İran tarixçisi Həmdullah Qəzvini "xəzinələrlə dolu" Arran şəhəri olan Gəncəni İranın ən zəngin və çiçəklənən şəhəri kimi təsvir edir.[17] O dövrdə, Azərbaycan, Arran və Şirvan Xorasandan sonra fars mədəniyyətinin ikinci ən böyük yeni mərkəzi idi. Mütəxəssislər fars poeziyasının Xorasan stili daxilində qərb məktəbini ayırırlar ki, bu da Azərbaycan məktəbi, bəzən isə Şirvan, Arran və ya Qafqaz məktəbi adlandırılır. Bu məktəb mürəkkəb metaforik və fəlsəfi məzmunu, həmçinin xristian ənənəsindən alınmış obrazların istifadəsi ilə seçilir.[18] Nizami, Qərb məktəbinin ən mühüm nümayəndələrindən biri hesab edilir.[19][20]

Həyatı
redaktə

Nizaminin həyatı haqqında çox az məlumat var; şairin həyatı haqqında yeganə məlumat mənbəyi onun əsərləridir ki, bu əsərlərdə də kifayət qədər aydın informasiya verilməmişdir.[21] Buna görə də Nizaminin adı və şəxsiyyəti ətrafında çoxlu əfsanələr yaranmış və onun bioqrafiyasını bəzəmişdir.[22]

Adı və ləqəbi
redaktə

Şairin əsl adı İlyas, atasının adı Yusif, babasının adı Zəki olmuşdur: oğlu Məhəmmədin doğulmasından sonra onun da adı şairin tam adına keçmiş və onun tam adı Əbu Məhəmməd İlyas ibn Yusif ibn Zəki Müəyyəd olmuşdur.[11] Ədəbi ləqəb kimi şair "Nizami" sözünü seçmişdir[23] ki, bunu da bəzi təzkirəçilər, şairin ailəsinin ənənəvi olaraq tikməçiliklə məşğul olması ilə izah edirlər; Nizami ədəbiyyatla məşğul olmaq üçün ailə sənətindən imtina etmiş, toxuyucu səbiri ilə əsərləri üzərində çalışmışdır.[24] Şairin Nizam əd-Din Əbu Məhəmməd İlyas ibn Yusif ibn Zəki ibn Müəyyəd olmuşdur.[25] Yan Rıpka şairin rəsmi adının Hakim Camal əd-Din Əbu Məhəmməd İlyas ibn Yusif ibn Zəki ibn Müəyyəd Nizami olduğunu qeyd edir.[26]

Doğum tarixi və yeri
redaktə

Nizami Gəncəvinin Gəncə şəhərində 1946-cı ildə (heykəltəraş:Fuad Əbdürrəhmanov) və 2012-ci ildə (heykəltəraş:Şərif Şərifov) ucaldılmış heykəlləri.
Nizaminin dəqiq doğum tarixi bilinmir.[27] Məlum olan odur ki, şair, 1140-1146-cı (hicri 535—540) illər arasında doğulmuşdur. Nizaminin bioqrafları və müasir tədqiqatçılar, onun dəqiq doğum tarixini altı il arasında göstərirlər (535-40/1141-6).[28] Formalaşmış ənənəyə əsasən və UNESCO-nun da qəbul etdiyi tarixə əsasən şairin doğum tarixi kimi 1141-ci il qəbul olunur.[5] Bu tarixə şair özü də, "Xosrov və Şirin" poemasının "Kitab üçün üzr" bölməsində işarə edərək deyir:
Fələk yaradırkən deyib mənə "şir",
Lakin bu vücudum bir yun heykəldir,
Deyiləm düşmənlə vuruşan şirdən,
Yetər ki, özümlə döyüşürəm mən.(R.Rzanın tərcüməsi)
Bu beytlərdən məlum olur ki, şair Şir bürcü altında doğulmuşdur. Həmin bölmədəcə Nizami bildirir ki, poema üzərində işə başlayarkən onun qırx yaşı olmuşdur, poemanı yazmağa isə şair, hicri təqvimlə 575-ci ildə başlamışdır. Bu hesaba əsasən belə nəticə alınır ki, Nizami hicri 535-ci ildə (miladi 1141-ci il) doğulmuşdur. Həmin il ulduzlar 17-22 avqust tarixlərində Şir bürcü altında düzlümşüdür ki, buna əsasən də Nizaminin 17-22 avqust 1141-ci ildə doğulması güman edilir[29].
Şairin doğum yeri də uzun müddət mübahisə mövzusu olmuşdur. Lütfəli bəy Azər (XVIII əsrdə yaşamışdır) "Atəşgədə" adlı təzkirəsində Nizaminin aşağıda göstərilən və "İsgəndərnamə" poemasından olması iddia edilən (poemanın Abdulla Şaiq və Mikayıl Rzaquluzadə tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş və nəşr olunmuş variantında həmin beyt yoxdur) beytə istinadən Nizaminin mərkəzi İrandakı Qum şəhərində doğulmasını iddia edir:/
Gəncə şəhərində yerləşən Nizami məqbərəsi
Mən mirvari kimi Gəncə dənizində qərq olsam da,
dağlarda yerləşən Qum şəhərindənəm.(Əhməd İsayevin tərcüməsi[30])
Nizaminin orta əsr bioqraflarının hamısı (Aufi Sədidəddin (XIII əsr), Dövlətşah Səmərqəndi (XV əsr) və s.) şairin doğulduğu şəhər kimi, onun bütün ömrü boyu yaşadığı və vəfat etdiyi Gəncə şəhərini göstərirlər. Akademik Y.E. Bertels qeyd edir ki, Nizaminin ona məlum olan ən yaxşı və qədim əlyazmalarında belə Qum haqqında məlumata rast gəlməmişdir.[31] Hazırda, akademik müəlliflər tərəfindən qəbul edilmiş ortaq fikrə əsasən, Nizaminin atasının Qumdan olmasına[25], lakin Nizaminin özünün Gəncədə doğulmasına, onun əsərlərində Qumda doğulması ilə bağlı iddianın isə mətn səhvi olmasına[11] inanılır. Nizaminin yaşadığı dövrdə Gəncə şəhəri, 1077-1307-cü illərdə mövcud olmuş Böyük Səlcuq imperiyasının[32] (və onun yerli təmsilçiləri olan Azərbaycan Atabəylərinin) hakimiyyəti altında olmuşdur.
Nizami şəhərdə doğulmuş[33] və ömrünün sonuna kimi şəhərdə yaşamışdır. Onun doğma şəhəri olan Gəncədə o dövrdə irandilli əhali üstünlük təşkil etdiyinə[11] görə fars mədəniyyəti hakim olmuşdur.[11] Həyatı haqqında az məlumat olmasına baxmayaraq, şairin ömrünün sonuna kimi Cənubi Qafqazda yaşaması güman edilir.[11] Nizaminin həyatı haqqında cüzi məlumatlar onun əsərlərində verilmişdir.[34]

Valideynləri və qohumları
redaktə

Nizaminin Qumdan (Mərkəzi İran) Gəncəyə köçmüş atası Yusif ibn Zəki ehtimal ki, dövlət işçisi olmuşdur.[35] Nizaminin iran mənşəli[36] anası Rəisə, şairin özünün sözlərinə görə kürd[37][38] olmuşdur. Ehtimal ki, kürd sülalə başçısının qızı olan həmin xanım[39], bəzi ehtimallara görə, Atabəylərdən əvvəl Gəncədə hakim olmuş Şəddadilər sülaləsindən olmuşdur.
Nizami valideynlərini erkən itirmişdir.[40] Atasının ölümündən sonra İylası anası tərbiyələndirmiş, anasının ölümündən sonra isə uşaq dayısı Xoca Ömərin himayəsində qalmışdır.[41]
Dövlətşah Səmərqəndi (1438–1491) özünün "Təzkirət ət-şüəra" adlı traktatında (1487-ci ildə tamamlanmışdır) Nizaminin, Qivami Mütərrizi adlı şair qardaşı olmasını qeyd etmişdir.

Təhsili
redaktə

Yaşadığı dövrün standartlarına görə Nizaminin parlaq təhsili olmuşdur.[42] Nizaminin yaşadığı dövrdə belə hesab edilirdi ki, şair müxtəlif fənnlər üzrlə bilikli olmalıdır. Lakin, buna baxmayaraq, Nizami öz savadı ilə şairlər arasında seçilə bilmişdi: Nizaminin əsərləri onun ərəb və fars ədəbiyyatının şifahi və yazılı ənənələrinə gözəl bələd olmasına, riyaziyyat, astronomiya, astrologiya[43], əlkimya, tibb, botanika, teologiya, Quran təfsiri, şəriət, xristianlıq, iudaizm[44], İran mifləri və əfsanələri[45], tarix, etika, fəlsəfə, ezoterika, musiqi və təsviri sənəti[22][46] yaxşı bilməsinə dəlalət edir.
Baxmayaraq ki, Nizamini mənbələrdə tez-tez "həkim" (müdrik)[47] adlandırırlar, o, Fərabi, İbn Sina və Sührəvərdi kimi filosof və ya İbn əl-Ərəbi və Əbdürrəzzaq əl-Kaşani kimi sufizm nəzəriyyəçisi olmamışdır. Buna baxmayaraq, daha sonrakı dövrdə yaşamış, müxtəlif elm sahələrində fəaliyyət göstərmələrinə baxmayaraq fəlsəfə, qnosis və teologiyanı birləşdirməyə çalışmış Qütbəddin Şirazi və Baba Əfzəl Kaşani kimi, İslam fəlsəfi fikrinin müxtəlif sahələrinə yaxşı bələd olan filosof və qnostik hesab edirlər.[48]

Şəxsi həyatı
redaktə

 Nizami Gəncəvi şahın qəbulunda, 1570-ci ilə aid miniatür, Azərbaycan Tarix Muzeyi
Nizaminin həyatı haqqında çox az məlumat saxlanılsa da, dəqiq bilinir ki, o, saray şairi olmamış, çünki bu halda dürüstlüyünü itirəcəyindən qorxmuş və ilk növbədə azad yaradıcılıq imkanı arzulamışdır.[49] Buna baxmayaraq, Nizami əsərlərini müxtəlif sülalələrdən olan hökmdarlara həsr etmişdir. Məsələn, "Leyli və Məcnun" poemasını Nizami, şirvanşaha, "Yeddi gözəl" poemasını isə Eldənizlərin rəqibi Ağsunqurilər sülaləsindən Əlaəddin Körpə Arslana ithaf etmişidr.[50]
Nizami, bütün həyatı boyunca Gəncədə yaşamış və üç dəfə evlənmişdir.[51] Şairin ilk və ən sevimli həyat yoldaşı Afaq adlı qıpçaq qul olmuşdur. Ona bir çox şerlər həsr edən Nizami, "ləyaqətli görünüşlü və gözəl ağıllı" adlandırmışdır. Afaq, Nizamiyə Dərbənt hakimi Dara Müzəffərəddin tərəfindən hədiyyə edilmiş, Nizami isə onu azad edərək evlənmişdir. 1174-cü ildə onların oğlan övladı dünyaya gəlmiş və şair oğlunu Məhəmməd adlandırmışdır. 1178-1179-cu illərdə "Xosrov və Şirin" poemasının tamamlanması zamanı Afaq vəfat etmişdir. Nizaminin sonrakı iki həyat yoldaşı da vaxtından əvvəl vəfat etmiş, onların hər birinin ölümü, şairin yeni epik poemasını tamamlaması ilə üst-üstə düşmüşdür ki, bu münasibətlə də Nizami yazmışdır:
 İlahi, nəyə görə, mən hər poemaya görə bir həyat yoldaşı qurban verməliyəm[52][53] 
Nizami, siyasi qeyri-stabillik və intensiv intellektual aktivlik dövründə yaşamışdır ki, bu da onun şerlərində və poemalarında əks olunmuşdur. Şairin himayədarları ilə qarşılıqlı münasibəti, əsərlərinin dəqiq yazılma tarixi haqqında məlumatlar yoxdur, bilinən tarixlər isə Nizamidən sonrakı dövrdə yaşamış təzkirəçilərin verdiyi məlumatlardan əldə edilmişdir.[54] Hələ sağlığında Nizami böyük hörmət və izzət sahibi olmuşdur. Atabəylər dəfələrlə Nizamini saraya dəvət etmiş, lakin, şairin israrla imtina etmişdir, buna baxmayaraq, Nizamini müqəddəs hesab edən hökmdar ona beş min dinar və 14 kənd bağışlamışdır.[55]
Dini inancına görə Nizami sünni müsəlman olmuşdur.[56] Şairin doğum tarixi kimi, vəfat tarixi də mübahisəlidir. Nizaminin vəfat tarixini qeyd edən orta əsr bioqrafları bir-biri ilə 37 il (575—613/1180-1217) fərqi olan müxtəlif rəqəmlər göstərirlər. Hazırda dəqiq olan yeganə məlumat odur ki, Nizami XIII əsrdə vəfat etmişdir.[57] Nizaminin vəfat tarixinin hicri 605-ci ilə (miladi 1208/1209) uyğunlaşdırılması, Gəncədən tapılmış və Bertels tərəfindən nəşr edilmiş ərəb dilli kitabəylə əsaslandırılmışdır.[58] Şairin vəfat tarixi ilə bağlı ikinci məlumat isə, Nizaminin ölümündən sonra ehtimal ki, onun oğlu tərəfindən yazılmış və "İsgəndərnamə" poemasının "İqbalnamə" adlı ikinci hissəsində antik filosoflar Platon, Sokrat və Aristotelin ölümü ilə bağlı şerə əlavə edilmiş beytlərdir. Bu beytlərdə şairin yaşı müsəlman təqviminə əsasən göstərilmiş və buna uyğun olaraq da, onun vəfat tarixi hicri 598-ci (1201/1202) il kimi hesablanmışdır.[59]
 Altmış üç yaşından altı ay qədər
Keçmişkən, istədi eləsin səfər.
Keçmiş alimlərdən danışdı bütün,
O da onlar kimi yatacaq bir gün.Mikayıl Rzaquluzadənin tərcüməsi
 

Yaradıcılığı
redaktə


Muğamlar

Operalar

Simfonik əsərlər

Nizamiyə ithaf

Haqqında olan ədəbiyyat
redaktə

  • Babayeva T. Nizami Gəncəvinin ədəbi irsində şəxsiyyət problemi. Bakı: 2000, 200 s.
  • Kərimli T. Nizami və tarix. Bakı: Elm, 2002, 241 s.
  • Əlibəyzadə E. Nizami və tariximiz. Bakı: 2004, 186 s.
  • Rzasoy S. Nizami poeziyası: Mif-tarix konteksti. Bakı: Ağrıdağ, 2003, 212 s.
  • Arzumanlı V. Nizami Gəncəvinin dünya şöhrəti. Bakı: Qartal, 1997.
  • Əhmədov Ə. Nizami-Elmşünaslıq. Bakı: 2001, 254 s.
  • Məmmədov C. Nizami Gəncəvinin vətəni və milliyyəti ilə əlaqədar bir sira mübahisəli məsələlərə dair/ Sankt-Peterburq universitetinin "Xəbərləri". Seriya 13, buraxılış 1. Sankt-Peterburq, 2010. Səhifə. 106–116

İstinadlar

  1. ↑ Jump up to:
  2. 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  3. ↑ Jump up to:
  4. 1 2 3 4 Nizami // British Museum person-institution thesaurus.
  5. ↑ Jump up to:
  6. 1 2 Gershevitch I., Yarshater E., Frye R. N., Jackson P., Avery P. The Cambridge History of Iran (ing.). Cambridge University Press, 1968. Vol. 5. P. 578.
  7. ↑ Chelkowski, Peter J. "Mirror of the Invisible World". New York: Metropolitan Museum of Art. 1975. səh. 117. Nizami’s strong character, his social sensibility, and his poetic genius fused with his rich Persian cultural heritage to create a new standard of literary achievement. Using themes from the oral tradition and written historical records, his poems unite pre-Islamic and Islamic Iran
  8. ↑ 0-19-283184-4. 2023-08-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-24. Abû Muhammad Ilyas ibn Yusuf ibn Zaki Mu’ayyad, known by his pen-name of Nizami… He lived in an age of both political instability and intense intellectual activity, which his poems reflect; but little is known about his life, his relations with his patrons, or the precise dates of his works, as the accounts of later biographers are colored by the many legends built up around the poet.
  9. ↑ Scott Meisami, Julie. "The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)". Oxford University. 1995. ISBN 0-19-283184-4. Abû Muhammad Ilyas ibn Yusuf ibn Zaki Mu’ayyad, known by his pen-name of Nizami, was born around 1141 in Ganja, the capital of Arran in Transcaucasian Azerbaijan, where he remained until his death in about 1209.
  10. ↑ Zarrinkoob, Abdolhossein. Nizami, a life-long quest for a utopia (Colloquio sul poeta persiano Nizami e la leggenda iranica di Alessandro magno (ROMA, 25-26 MARZO 1975)). Roma: G. Bardi, deH'Accademia Nazionale dei Lincei. 1977. 7. The generous gifts of these royal patrons, which included a Turkish slave-maid with one or two pieces of land, offered a good opportunity for the poet to work on his poetical craft with the patience of a skillful embroiderer. In fact, some writers of Tadhkiras have stated(4) that embroidering was the inherited profession of the poet’s family and that, he himself had renounced it for the sake of poetry, although there is nothing in the poet’s work that might assure us of this point. … But in all these facts, there is nothing to assure us about the poet’s craft.
  11. ↑ Jump up to:
  12. 1 2 Scott Meisami, Julie. "The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)". Oxford University. 1995. ISBN 0-19-283184-4. Abû Muhammad Ilyas ibn Yusuf ibn Zaki Mu’ayyad, known by his pen-name of Nizami, was born around 1141 in Ganja, the capital of Arran in Transcaucasian Azerbaijan, where he remained until his death in about 1209. His father, who had migrated to Ganja from Qom in north central Iran, may have been a civil servant; his mother was a daughter of a Kurdish chieftain; having lost both parents early in his life, Nizami was brought up by an uncle. He was married three times, and in his poems laments the death of each of his wives, as well as proferring advice to his son Muhammad. He lived in an age of both political instability and intense intellectual activity, which his poems reflect; but little is known about his life, his relations with his patrons, or the precise dates of his works, as the accounts of later biographers are colored by the many legends built up around the poet.
  13. ↑ Rypka, Jan, "Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods". "The Cambridge History of Iran" (5 – The Saljuq and Mongol Periods). Cambridge: William Bayne Fisher, Ilya Gershevitch, Ehsan Yar Shater, Cambridge University Press. 1995. səh. 771. ISBN 0-521-06936-X, 9780521069366. 2023-08-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyun 2017. As the scene of the greatest flowering of the panegyrical qasida, southern Caucasia occupies a prominent place in New Persian literary history. But this region also gave to the world Persia’s finest creator of romantic epics. Hakim Jamal al-din Abu Muhammad Ilyas b. Yusuf b. Zaki b. Mu’ayyad Nizami a native of Ganja in Azarbaijan, is an unrivaled master of thoughts and words, a poet whose freshness and vigor all the succeeding centuries have been unable to dull.
  14. ↑ 
  15. . ISBN 0-19-283184-4. … Nizami was brought up by an uncle. He was married three times, and in his poems laments the death of each of his wives, as well as proferring advice to his son Muhammad. He lived in an age of both political instability and intense intellectual activity, which his poems reflect; but little is known about his life, his relations with his patrons, or the precise dates of his works, as the accounts of later biographers are colored by the many legends built up around the poet.
  16. ↑ Iraj Bashiri. "The Teahouse at a Glance – Nizami's Life and Works". 2000. 2011-08-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-06.
  17. ↑ Scott Meisami, Julie. "The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)". Oxford University. 1995. ISBN 0-19-283184-4. … He was married three times, and in his poems laments the death of each of his wives, as well as proferring advice to his son Muhammad.
  18. ↑ Scott Meisami, Julie. "The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)". Oxford University. 1995. ISBN 0-19-283184-4. … Nizami … He lived in an age of both political instability and intense intellectual activity, which his poems reflect; but little is known about his life, his relations with his patrons, or the precise dates of his works, as the accounts of later biographers are colored by the many legends built up around the poet.
  19. ↑ "PREFACE". Lailî and Majnûn – Persian Literature in Translation (ingilis). The Packard Humanities Institute. 2000. 2011-08-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-01-31. In honour of Nizámi, it is related that Ata Beg was desirous of forming and cultivating an acquaintance with him, and with that view ordered one of his courtiers to request his attendance. But it was replied, that Nizámi, being an austere recluse, studiously avoided all intercourse with princes. Ata Beg, on hearing this, and suspecting that the extreme piety and abstinence of Nizámi were affected, waited upon him in great pomp for the purpose of tempting and seducing him from his obscure retreat; but the result was highly favourable to the poet; and the prince ever afterwards looked upon him as a truly holy man, frequently visiting him, and treating him with the most profound respect and veneration. Nizámi also receiv­ed many substantial proofs of the admiration in which his genius and learning were held. On one occasion, five thousand dinars were sent to him, and on another he was presented with an estate consisting of fourteen villages.
  20. ↑ E.E. Bertels (1962), Selected Works, Nizami and Fizuli, "the fact that unlike the Shia Iranians, "Nizami was righteous Sunni"", Oriental Literature
  21. ↑ Chelkowski, P. Niẓāmī Gand̲j̲awī, Ḏj̲amal al-Dīn Abū Muḥammad Ilyās b. Yūsuf b. Zakī Muʾayyad // P.J. Bearman, Th. Bianquis, К. Эд. Босворт, E. van Donzel and W.P. Heinrichs (redaktor ). Энциклопедия ислама Online. Brill Academic Publishers. ISSN 1573-3912. The traditional biographers, and some modern researchers, differ by six years about the exact date of his birth (535-40/1141-6), and as much as thirty-seven years about the date of his death (575—613/1180-1217). Now there is no doubt, however, that he died in the 7th/13th century, and the earlier dates must be discarded as erroneous.
  22. ↑ De Blois, Francois. Persian Literature – A Biobibliographical Survey: Volume V Poetry of the Pre-Mongol Period. Routledge. 2004. səh. 544. ISBN 0-947593-47-0, 9780947593476. 2023-08-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-28.
  23. ↑ De Blois, Francois. Persian Literature – A Biobibliographical Survey: Volume V Poetry of the Pre-Mongol Period. Routledge. 2004. səh. 544. ISBN 0-947593-47-0, 9780947593476. 2023-08-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-28.
  24. ↑ Chelkowski, Peter J. "Mirror of the Invisible World". New York: Metropolitan Museum of Art. 1975. səh. 117. The culture of Nizami’s Persia is renowned for its deep-rooted tradition and splendor. In pre-Islamic times, it had developed extraordinarily rich and exact means of expression in music, architecture, and daily life as well as in writing, although Iran, its center--or, as the poets believed, its heart--was continually overrun by invading armies and immigrants, this tradition was able to absorb, transform, and ultimately overcome foreign intrusion. Alexander the Great was only one of many conquerors, to be seduced by the Persian way of life.
  25. ↑ Chelkowski, Peter J. Nezami's Iskandarnameh, Colloquio sul poeta persiano Nizami e la leggenda iranica di Alessandro magno. Roma. 1977. səh. 13. Nizami was a typical product of the Iranian culture. He created a bridge between Islamic Iran and pre-Islamic Iran and also between Iran and the whole ancient world.
  26. ↑ Rypka, Jan. History of Iranian literature (перевод "Dějiny perské a tadžické literatury", Praha: ČSAV, 1956). Netherlands: Reidel Publishing Company. 1968. səh. 929. ISBN 9027701431. The centripetal tendency is evident in the unity of Persian literature from the points of view of language and content and also in the sense of civic unity. Even the Caucasian Nizami, although living on the far-flung periphery, does not manifest a different spirit and apostrophizes Iran as the Heart of the World.
  27. ↑ Escobar, Pepe. Globalistan: How the Globalized World is Dissolving into Liquid War. Nimble Books. 2007. səh. 368. ISBN 0-9788138-2-0, 9780978813826. … the great 12th century Persian poet Nezami, who in the famous Haft Peykar ("The Seven Portraits") wrote that "The world is the body and Iran is its heart".
↑ نظامی گنجوی. "هفت پیکر". آثار سخنسرایان پارسی‌گو (fars). 2011-08-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-10. چونکه ایران دل زمین باشد:{{oq|fa|همه عالم تن است و ایران دل
نیست گوینده زین قیاس خجل
چونکه ایران دل زمین باشد
دل ز تن به بود یقین باشد
  1. ↑ Ganjavi, Nizami. Haft Paykar: A Medieval Persian Romance. USA: Oxford University Press, J. S. Meisami (Editor). 1995. səh. 368. ISBN 978-0-19-283184-2. 2023-08-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 iyul 2017. The world is a body, Iran its heart,
  2. No shame to him who says such a word
  3. Iran, the world’s most precious heart,
  4. excels the body, there is no doubt.
  5. Among the realms the kings posses,
  6. the best domain goes to the best.
  7. ↑ NIZĀMĪ OF GANJA (Editor and translator – C. E. Wilson). "THE HAFT PAIKAR (THE SEVEN BEAUTIES)". Persian Literature in Translation (ingilis). The Packard Humanities Institute. 1924(London). 2011-08-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-04. The world entire is body, Persia, heart,
  8. the writer shames not at this parallel;
  9. For since that land’s the heart of (all) the earth
  10. the heart is better than the body, sure*295.
  11. Of these dominions which the rulers have
  12. the best of places to the best accrue. Qeyd:
295. The sense is apparently, "since Persia is the heart of the earth, Persia is the best part of the earth, because it is certain that the heart is better than the body."
  1. ↑ Gəncəvi, Nizami. Yeddi Gözəl (PDF). 2004: Lider nəşriyyatı, farscadan tərcümə: Məmməd Rahim, elmi redaktor: Xəlil Yusifli. Bakı. səh. 337. ISBN 9952-417-07-X. 2022-03-03 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 8 iyul 2017.
  2. ↑ Chelkowski,, P. "Nezami's Iskandarnameh:"in Colloquio sul poeta persiano Nizami ela leggenda iranica di Alessandro magno. Roma. 1977. It seems that Nezami’s favorite pastime was reading Firdawsi’s monumental epic Shahnameh(The book of Kings)
  3. ↑ Chelkowski,, P. "Nezami's Iskandarnameh:"in Colloquio sul poeta persiano Nizami e la leggenda iranica di Alessandro magno. Roma. 1977. However, it was not Tabari directly, but Ferdowsi who was Nizami’s source of inspiration and material in composing Iskandarnameh. Nizami constantly alludes to the Shahnameh in his writing, especially in the prologue to the Iskandarnameh. It seems that he was always fascinated by the work of Firdawsi and made it a goal of his life to write an heroic epic of the same stature.
  4. ↑ Dr. Ali Asghar Seyed Gohrab. "Layli and Majnun: Love, Madness and Mystic Longing". Brill Studies in Middle Eastern literature. Jun 2003. 276.
  5. ↑ Бертэльс,, Е. Э. "Низами и Фирдоуси". Баку. 1981.
  6. ↑ Davis, Dick. VIS O RĀMIN (ingilis). 2011-08-28url=http://www.iranica.com/articles/vis-o-ramin tarixində arxivləşdirilib . The poem had an immense influence on Neẓāmi, who takes the bases for most of his plots from Ferdowsi but the basis for his rhetoric from Gorgāni. This is especially noticeable in his Ḵosrow o Širin, which imitates a major scene (that of the lovers arguing in the snow) from Vis o Rāmin, as well as being in the same meter (hazaj) as Gorgāni’s poem. Nezami’s concern with astrology also has a precedent in an elaborate astrological description of the night sky in Vis o Rāmin. Given Nezami’s own paramount influence on the romance tradition, Gorgāni can be said to have initiated much of the distinctive rhetoric and poetic atmosphere of this tradition, with the exception of its Sufi preoccupations, which are quite absent from his poem.
  7. ↑ J.T.P. De Bruijn. "ḤADIQAT AL-ḤAQIQA WA ŠARIʿAT AL-ṬARIQA" (ingilis). Iranica. December 15, 2002. 2011-08-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-06. The Ḥadiqat al-ḥaqiqa is not only one of the first of a long line of Persian didactical maṯnawis, it is also one of the most popular works of its kind as the great number of copies made throughout the centuries attest. Its great impact on Persian literature is evidenced by the numerous citations from the poem occurring in mystical as well as profane works. It has been taken as a model by several other poets, including Neẓāmi, ʿAṭṭār, Rumi, Awḥadi, and Jāmi.
  8. ↑ JTP de Bruijn. Persian Sufi Poetry, An Introduction to the Mystical — Taylor and Francis(Routledge) 1997 pp 97:
The first poet who frankly acknowledged his indebtedness to Sanai as a writer of a didactical Masnavi was Ilyas ibn Yusuf Nizami of Ganja (1141–1209).
  1. ↑ Nizami Gəncəvi – Sirlər Xəzinəsi, Önsöz, Bakı, 2004
  2. ↑ Jump up to:
  3. 1 2 X. Hüseynov – Nizaminin "Sirlər Xəzinəsi", Bakı, 1983, səh 171
  4. ↑ Ağa Əhməd – Həft Asiman, Kəlküttə, 1873, səh. 37 – 38
  5. ↑ Е. Э. Бертельс – Низами и Физули, Москва, 1962, səh. 173
  6. ↑ X. Hüseynov – Nizaminin "Sirlər Xəzinəsi", Bakı, 1983, səh 28
  7. ↑ Е. Э. Бертельс – Низами и Физули, Москва, 1962, səh. 137 – 199
  8. ↑ Е. Э. Бертельс – Низами и Физули, Москва, 1962, səh. 200 – 201
  9. ↑ H. Araslı – Sirlər Xəzinəsi (müəddimə), Nizami, Sirlər Xəzinəsi, Bakı, 1947, səh. 3-11
  10. ↑ Е. Э. Бертельс – "Сокровищница тайн" (передисловие), Низами Гянджеви, Сокрови Сокровищница тайнщница тайн, Москва, 1959, səh. 11
  11. ↑ F. Qasımzadə - "Məxzən-ül-əsrar" əsəri haqqında, (Müqəddimə), Nizami, Sirlər Xəzinəsi, Bakı, 1940, səh. 5
  12. ↑ Müctəba Meynəvi, Vis və Ramin, "Söz" dərgisi, 6-cı il,nömrə 1, ; Fəxrəddin Əsəd Gurgani, Vis və Ramin Məhəmməd Cəfər Məhcubun səyi ilə, müqəddimə, 1959
  13. ↑ Dick Davis (January 6, 2005), "Vis o Rāmin", in: İranika Ensiklopediyası Online Edition. Accessed on 01 iyun 2014.[1] Arxivləşdirilib 2014-02-21 at the Wayback Machine
  14. ↑ Vəhid nəşri, Tehran, 1313
  15. ↑ Beqdeli, 224-226
  16. ↑ Lev Aleksandroviç Xetaqurovun nəşri, Bakı, 1960
  17. ↑ Səid Nəfisi. Nizami Gəncəvi həyatı, əsərləri, , qəsidələri, qəzəlləri. Tehran , şəmsi 1338
  18. ↑ Nizami Gəncəvi. Doktor Əbdülnəim Məhəmməd Hüseyn. Qahirə, 1373 h., 1954 m.
  19. ↑ Y. E. Bertels –Nizami. Həyatı və yaradıcılığı, Bakı, 1941
  20. ↑ Е. Э. Бертелс – Низами. Творческий путь поэта, М., 1956
  21. ↑ Низами Гянджеви. Лейли и Меджнун. К 840-летию Низами Гянджеви. Перевод с фарси, предисловие и комментарии Рустама Алиева. / Редактор А. В. Старостин. Баку: Элм. 1981. səh. 388.
  22. ↑ Aşurbəyli, Sara. Государство Ширваншахов (VI-XVI вв.). Баку: Элм. 1983. səh. 341. В это же время большую известность на всем Ближнем Востоке получил другой гениальный поэт Низами, написавший в 1188 г. по заказу Ахситана поэму "Лейли и Меджнун".
  23. ↑ Yamanaka, Yuriko. The Desert as a Realm of Unbound Passion: Love and Madness in the Tale of Layla and Majnun // Cultural change in the Arab world / Edited by Tetsuo Nishio (№ 55). Kokuritsu Minzokugaku Hakubutsukan. 2001. 149. The most famous Persian rendering of this tale is the epic romance Layla va Majnun by Nizami Ganjavi (unun ən ilkin fars nəsr versiyası Ovfinin Nizaminin

Write & Read to Earn with BULB

Learn More
Enjoy this blog? Subscribe to Crypto_00

0 Comments

B
No comments yet.
Most relevant comments are displayed, so some may have been filtered out.