Tarihte Akıl

Tarihin böyle bir koşulu olmasının sonuçları da şunlar ol­muştur: ailelerin klanlara, klanların halklara doğru öylesine taşkınlıkla, ölçüsüzce büyümesi ve bu büyümenin getirdiği, birçok karışıklıklara, savaşlara, düşüşlere, yıkılışlara yol açtığı tahmin edilen genişleme, tarihin dışında olup bitmiştir.

Yalnız bu kadar da değil: bu genişleme ile bağlantılı olan, söz sul­tanlığının büyüme ve gelişimi de dilsiz, sessiz, alttan alta ol­muştur. Anıtlarla ilgili bir olgudur bu: diller, halkların ilk ve gelişmemiş durumlarında onları konuşmasıyla varabilecekleri en yüksek gelişme noktasına varmıştır. Anlak da anlamlı evri­minin tüm ayrıntılarıyla bu kuramsal taban üzerinde boy at­mıştır. Yaygınlaşmış tutarlı dilbilgisi düşünmenin yapıtıdır, dü-şünme dilbilgisinde kendi kategorilerini belirginleştirmiştir. Başka olgu da şudur: Uygarlığın toplumda ve devlette ilerle­me-siyle, anlakın bu dizgeli yol alışında bir duraklama olur ve dil fakirleşir, artık gelişmez. Kendinde daha çok tinselleşen, us-sallaşan ilerleyişin anlakın ayrıntı ve kesinliğini bir yana bı­rakması, bunu kendine bir engel sayması, olmasa da olur diye görmesi özgün bir olaydır. Dil gerçek anlamda kuramsal zekâ-nın eylemidir, çünkü zekâ kendini kendi dışında böyle dışlaş-tırır.

Anımsama, imgeleme etkinlikleri dil olmadan ilkin insanın içinde geçen dışlaştırmalardır. Fakat genel olarak bu kuramsal eylem ile birlikte onun daha sonraki gelişmesi, halk­ların yayılmasının buna bağlı olarak somutluk kazanışı, ayrı ayrı halkların ortaya çıkışı, karışma, göç, dilsiz bir geçmişin bozbulanıklığına gömülü olarak kalır: bunlar kendisinin-bi-lincine varmakta olan istence, başka bir dışsallık özgün ger­çeklik edinen özgürlüğe yakışır eylemler değildir. Dil ne ölçü­de gelişmiş olursa olsun, bu türlü değişimler, bu asal öğeden pay alamadıkları için tarih düzeyine erişmemiştir. Dilin önal-ması, ulusların birbirleri içinden çıkarak ileriye itilişleri ancak ya devletlerle karşılaşma ya da kendilerinin devlet olmaya başlamaları ile somut usun ilgisine değen bir anlam kazanmış­tır.

FELSEFİ DÜNYA-TARIHİ/ 161