Tevrat'ın Yahudi Kültüründe Merkeze Oturmasına Neden Olan Tarihi Olay: Babil Sürgünü
Kaç yıl sürdüğüne dair farklı görüşler olsa da, en geniş haliyle 70 yıl süren sürgün, Yahudi kültürünü derinden etkilemiş bir olay.
Eseret döneminin başlangıcı: Kenan'dan Babil'e sürülen Yahudiler (1896, James Tissot)
Nedir?
babil sürgünü, yahudilerin babil’de sürgünde kaldığı dönemdir ve yaklaşık 50 yıl sürmüştür.
m.ö. 597'de yahuda'ya ilk babil saldırısı olur ve kral yekhanya tahttan indirilir. ancak yahudi krallığının varlığını sürdürdüğü görülür çünkü 4 kral daha gelmiştir. bu dönemde yahudiler, mısır ve babil yanlısı iki karşıt grup olarak bölünürler.
m.ö. 586'da nebukadnezar'ın kesin işgali ve son kral zedekiah'ın tahttan indirmesiyle sürgün başlar ve m.ö. 538'de pers kralı keyhüsrev'in babil'i işgal etmesine kadar sürer. keyhüsrev’in fermenıyla yahudiler israil'e dönüş hakkı kazanırlar. ayrıca tapınağın ve kentin yeniden yapımına da bu fermanla izin verilir. ancak m.ö. 538'de yahudilerin tümü israil’e dönmemiştir. bu tutum, yahudi diasporasının başlangıcı sayılır. babil talmud’u mezopotamya’ya yerleşen yahudiler tarafından hazırlanır.
babil sürgününün israil tarihinde çok önemli bir dönüm noktası olarak yahudi dini ve kültürü üzerinde etkileri olmuştur. bu dönemde, yahudi hayatının yeniden düzenlenmesinde etkin bir rol oynayan bilgeler ve katipler, yeni liderler olarak ortaya çıkmıştır (ferisiler, ezra, nehemya, ezekiel). ibrani geleneksel alfabesinin yerine günümüzde de kullanılan alfabenin getirilmesi, ibrani takviminin değiştirilmesi, tevrat'ın yahudi hayatında merkezi bir role bürünmesi, yahudi olmayanlarla ilişkileri düzenleyen sert, katı önlemler alınması bu dönemde olmuştur.
Sürgünün inanışa etkisi
eskiden tanrılar şehir tanrılarıydı. hiçbir tanrı kendi şehrinden uzakta etkili değildi. yahudiler babil sürgününe gidince, yahve'den ve tapınaktan uzak kalınca, ilk kez mecburen kendi tanrılarının her yerde olduğunu iddia etmek zorunda kaldılar. aslında tek tanrıcılık her şeyiyle politik hedefler ve pratik sorunlar yüzünden ortaya çıktı.
yahudiler tarih boyunca çok kez sürülmüştür
1. mö 8. yy'da hz. süleyman'ın ölümünün ardından israil krallığı bölünür. samiriye'de yer alan krallığı asurlular mö 722 yılında ele geçirir ve önde gelen yahudiler ninova'ya sürülür.
2. mö 587'de kudüs'te yer alan krallık ise babil kralı nebukadnezar tarafından ele geçirilir, aynı şekilde önde gelenler babil'e sürgün gider. meşhur babil sürgünü budur.
3. mö 4. yy'da pers egemenliği ile birlikte yahudiler filistin'e dönme özgürlüğüne kavuşur ancak çoğu dönmez.
4. filistin'de roma tanrılarına tapınmayı reddeden, ayaklanan yahudilere karşı roma ms 70'te isyanı bastırır ve isyancıları roma imparatorluğu içinde muhtelif yerlere sürer. yahudilerin pek çok ülkede azınlık olarak yaşamasının kapısını açan olay da işte budur. farklı ülkelerdeki azınlıkları ifade eden diaspora mefhumunun başlangıcı da bu olay sayılır.
tamamının kültürel ve siyasal sonuçları olmuşsa da babil sürgünü özellikle kayda değerdir
zira babil gibi dönemin metropolüne getirilen elit-âlim yahudiler mezopotamya kültüründe silinmez semitik izler bırakırken, yahudiler açısından da çok önemli bir sonuç doğmuştur. bugünkü şekliyle eski ahit bu alimlerce babil'de kaleme alınmış, tipik olarak beş kitaptan müteşekkil torah'a (bkz: tevrat) yapılan eklerle kutsal metinler şimdiki halini almış ve (bkz: tanah) olarak anılagelmiştir. yine tanah kadar, belki daha da etkin kanun/kurallar bütünü ve yahudi geleneğinin nüvesini oluşturan talmud da babil sürgünü esnasında şekillenmiştir.
özellikle süleyman'ın meselleri veya neşideler neşidesi gibi bugün okuduğumuz bütün eski ahit metinlerindeki mezopotamya mitlerinin izleri de işte bu babil sürgününün mirasıdır.
