Tarihe iz bırakanlar: Seyyit Azim Şirvani

Seyyit Azim Şirvani 9 Haziran 1835'te Şamahı'da doğdu. Babası Seyyit Muhammed, annesi Sakina Hanım'dır. Seyyit Muhammed oğluna dedesi Azim'in adını verdi. Şamahı'nın tanınmış ve saygın kişilerinden Seyyit Azim'in babası Seyyit Muhammed, Seyyit Azim küçükken vefat etti. Seyyit Azim, dedesi Molla Hüseyin'in koruması altında büyüdü. Seyyit Azim, dedesinin yanında yaşarken onun yardımıyla Arapça ve Farsça öğrendi. Annesi Sakina, 1853'te oğlu Azim'le birlikte Şamahı'ya döndü. Aynı yıllarda Azim Şamahı medresesinde okudu ve orta manevi eğitimini tamamladı. O sırada Sakina Hanım, Seyyit Muhammed'in ocağı boş kalmasın diye oğlunu evlendirmeye çalıştı. Bu nedenle mahallesinden Seyyit Muhammed'in ocağında büyük saygı ve güven duyan Meşhadi Mohsen'in kızı Ceyran hanım'ı satın almaya karar verdi. Böylece Seyyit Azim Şirvani 1854 yılında Ceyran Hanımla evlendi.


Daha yüksek bir manevi eğitim alma arzusu genç Seyyit Azim'i önce Irak - Necef ve Bağdat'a, ardından da Suriye'nin Şam şehrine götürür. Genç şair Irak'ta okurken laik bilimlere büyük ilgi gösterdi. Şamahı'ya döndükten sonra yeni bir okul açtı ve ömrünün sonuna kadar orada öğretmenlik yaptı. Eski mollahaneden farklı olarak bu okulda dini ilimlerin yanı sıra Azerbaycan ve Fars dilleri, tarih, coğrafya, aritmetik vb. dersleri de vermektedir. Konularla ilgili temel bilgiler de verdi. Azerbaycan'ın ünlü şairi Mirza Alekber Sabir'in, ünlü yazar ve eğitimci Sultan Mecid Ganizade'nin ve daha birçok yazarın onun okulunda eğitim görmesi tesadüf değildir.


Seyyit Azim pedagojik faaliyetleri sırasında ana dilinde bir ders kitabına ciddi bir ihtiyaç görmüş, bu amaçla çocuklara yönelik eğitici eserler seçip toplamış, tercüme ettirmiş ve 1878 yılında bu metinleri toplayarak birinci ve ikinci sınıflar için ders kitaplarını derlemiştir. birlikte yazdı. Yayına sunduğu bu ders kitabına resmi devlet belgelerinde "Rabiul-atfal" adı verildi. Azerbaycan tarihinin ilk mükemmel eğitim kitaplarından biri olan "Rabiül-atfal" ders kitabındaki ayetler, öğütler ve temsiller çeşitli eğitici hikâyelerin tasvirlerinden oluşmaktadır. Bunlardan bir kısmı şair tarafından kişisel yaşam tecrübesi ve gözlemlerine dayanarak yazılmış, bir kısmı da başta Nizami ve Sadi'nin eserleri olmak üzere Doğu kaynaklarından uyarlanıp tercüme edilmiştir. Seyyit Azim ders kitabındaki metinleri olabildiğince basit ve anlaşılır yazmaya çalıştı. Usta pedagog genç nesle manevi saflığı, iç saflığını, anlamlı yaşamayı, uyanıklığı, ülkeye ve millete faydalı işler yapmayı, dürüstlüğü, cesareti, dostluğa ve yoldaşlığa bağlılığı, çalışkanlığı, mazlumlara yardım etmeyi, insanlarla iyi geçinmeyi öğretti. "Rabiül-atfal" ders kitabında topladığı eserler, tavır vb. böylesine asil ahlaki nitelikleri aşılamaya çalışır.


Azerbaycan çocuk edebiyatının önde gelen yaratıcılarından biri olarak ün kazanan ve eğitim alanında yazdığı eserlerde yazar-pedagog olarak hünerlerini ortaya koyan Seyyit Azim Şirvani, kendisini çocukların ve gençlerin eğitimine adamıştır. Seyyit Azim bir eğitimci olarak feodal-ataerkil kurallara karşı çıkmış ve ileri fikirlerin habercisi olmuştur. Aydınlanma fikirlerini diğer eserlerinde de sürdürmüş, sürekli olarak bilim ve eğitimin etkinliğini öne çıkarmış, halk eğitimi, okul ve eğitim konularının önemini vurgulamıştır. Seyyit Azim, işsiz, güçsüz, başıboş dolaşan, kalitesiz bir hayat yaşayan insanları eleştiriyor, onları şöminede yanmaktan başka hiçbir işe yaramayan kuru oduna benzetiyordu. Şair gençlere bir sanat öğrenmelerini ve meslek sahibi olmalarını tavsiye etmiştir. Çünkü büyük dedelerimiz de sanatsız insan değildir demişler:

Ey oğul, bil ki ademi-biçar,
Hüşk olan bir odundu,
Layıkı bir nar.
Bunu bizden deyibdiler egdem,
Sanatı olmaya değil adem..

Şair'e göre zenginlik bir gün yok olabilir ama sanat asla yok olmaz. Kişinin elindeki yatırım yani sanat sayesinde yine zenginliğin sahibi olacaktır. Çöpe giderse devletin kaybıdır. Sanat bir yatırımdır. Bilim sanatçıların becerisidir, Bilim olmadan sanatın meyvesi nedir? Yazdığı bir kıssada şöyle denir: Bir gün zengin bir kardeş, bilgin kardeşine şöyle der: "Ne tür bir sıkıntı yaşıyorsun?" Gidip ders çalışırsın, bilim kazanırsın. Sonuçta, bilimi öğrenmedeki amacınız nedir? Sonuçta yoksulluk içinde kavruluyorsun." İlim hazinesine sahip olan kardeş ona, hazinede servet biriktiren yöneticilerin halka üzüntü veren güçlü adamlar, ilim toplayanların ise ilmi yayan peygamberler olduğu cevabını verir. Seyyit Azim, günümüze kadar eğitici önemini kaybetmemiş olan nasihatlerini manzum hikâyelerin başında ve sonunda vermiş ve bunları eserlerin muhtevasıyla ilişkilendirmiştir. Zengin bir edebi yaratıcılığa sahip olan Seyid Azim Şirvani'nin sanatsal mirası, biri Azerice, diğeri Farsça olmak üzere iki büyük koleksiyondan oluşmaktadır. Azerbaycan sanat mirasının temeli gazel türüdür. Şairin eserleri arasında çeşitli Doğu kaynaklarından yaptığı tercümeler, Sadi, Hafız ve Muhammed Fuzuli'nin yazdığı şiirler yer almaktadır. Ancak bunlar şairin zengin sanatsal mirasında küçük bir yer tutar. Seyyed Azim Şirvani'nin yaratıcılığının büyük bir kısmı gazel olmak üzere lirik tarzda yazılmış özgün eserlerden oluşmaktadır. Şairin gazellerinde yaşama sevgisi, iyimser ruh hali ve dini inanç özel bir yer tutar. Onun aşk gazelleri daha fazladır. Bu gazellerde yazarın şiire sıcaklık ve hayat veren derin sözlerini görebilirsiniz.