ADAM SMİTH'İN "GÖRÜNMEZ EL" TEORİSİ

"Görünmez el" metaforu, Smith'in en ünlü eserlerinden "Ulusların Zenginliği" (1776) ve daha az bilinen "Ahlaki Duygular Teorisi" (1759) adlı kitaplarında geçer. Metafor, sürdürülebilecek ekonomik faaliyetlerde bulunurken kendi çıkarlarını gözetmelerine rağmen, piyasanın rekabeti ve arz-talep birimi sayesinde toplumsal fayda yaratabilecek düşüncelerini yansıtır.

Adam Smith'in "görünmez el" teorisi, serbest piyasa ekonomisinin temel bir varlığı olup, kendi çıkarlarına göre hareket ederken toplum için genel bir fayda oluşturabileceğini ifade eder. Bu metafor, piyasanın doğal olarak kendini düzenleyebileceğini ve hükümetin müdahalesinin genellikle savunulamayacağını gösteriyor.

Smith’in düşüncesinde merkezî bir yer işgal eden bu kavramı, o çok bilinen “Yemeğimizi kasabın, biracının ya da fırıncının yardım severliğinden dolayı değil, .....” diye başlayan ifadeleriyle meşhur olmuştur. Onun Milletlerin Zenginliği’nde kullandığı görünmez el, serbest piyasa sisteminde ve mübadele sürecinde kişisel çıkarların karşılıklı etkileşimi ile ortaya çıkan daha ziyade hayalî bir kontrol aracı mahiyetindedir ve kişisel çıkarı peşinde koşan kişi, yine hiç düşünmediği hâlde toplumun refahını bu görünmez el yardımıyla maksimize eder.

Bu Teorinin Temel Kavramları:

• Bireysel Çıkar ve Rekabet: Adam Smith'e göre, ekonomik faaliyetlerde bulunan bireyler genellikle kendi çıkarlarını maksimize etmeye çalışırlar. İşletmeler, kâr etmek için çaba gösterirler. Ancak serbest piyasa ekonomilerinde, rekabet ve arz-talep dinamikleri sayesinde bu bireysel çabalar topluluk genel bir fayda sağlıyor. Görünmez el, bu sürecin doğasında bulunan ve yürütülen bir metafor olarak görülür.
• Piyasa Mekanizması: Piyasalarda arz ve talep dengeleri, fiyatların belirlenmesinde ve dağıtımının dağıtılmasında önemli rol oynuyor. Görünmez el, bu mekanizmanın doğal bir şekilde işlenmesini sağlar. Bölgeler ve işletmeler kendi çıkarlarına göre hareket eder. Böylece rekabet, değişimin artırılması ve fiyatların artırılmasını sağlayarak toplumsal fayda sağlar.
• Toplumsal Fayda: Görünmez el teorisi, kendi çıkarlarını maksimize etmeye çalışarak, bu toplamın toplam toplumsal faydanın oluşturulabileceğini savunur. Bir yatırımcı, yeni bir iş kurarak veya mevcut bir işte genişleyerek kâr elde etmeyi hedefler. Ancak bu yatırım, yeni iş fırsatları ve istihdam yaratıyor. Daha fazla istihdam, daha fazla gelir ve ekonomik büyüme anlamına gelir. Yatırımcıların kendi çıkarlarının devam etmesi, genel ekonomik refahı artırıyor.

Fırıncılar ve Ekmek Piyasası Örneği:
Bir şehirde birden fazla fırıncı olduğunu düşünelim. Her fırıncı, kendi işletmesini en kârlı hale getirmeyi hedefler. Her biri, ekmek satarken mümkün olan en yüksek kârı elde etmek ister. Ancak, şehirdeki diğer fırıncılarla rekabet içinde oldukları için, fiyatları kontrolsüzce artırmaları mümkün değildir. Eğer bir fırıncı ekmek fiyatlarını diğerlerinden çok daha fazla artırırsa,
müşteriler başka bir fırına gider. Bu rekabet nedeniyle, fırıncılar fiyatlarını rekabetçi seviyede tutmak zorunda kalır.

Bu rekabet ortamında, fırıncılar aynı zamanda müşterilerini çekmek için ekmek kalitesini artırma veya ürün çeşitliliğini genişletme eğiliminde olabilirler. Belki bir fırıncı, müşteri memnuniyetini artırmak için daha iyi malzemeler kullanır veya daha lezzetli tarifler geliştirir. Başka bir fırıncı, yeni ekmek çeşitleri sunar veya ek hizmetler sağlar.

Bu şekilde, her fırıncı kendi çıkarlarını maksimize etmeye çalışırken, görünmez el mekanizması sayesinde, toplum için genel bir fayda ortaya çıkar. Müşteriler, rekabetçi fiyatlarla kaliteli ekmeklere erişim sağlar, fırıncılar ise işlerini büyütür ve belki de daha fazla kişiye istihdam sağlar. Görünmez el, fırıncıların bireysel çıkarlarını takip etmeleri sonucunda toplumsal refahın
artmasını sağlayan mekanizmayı ifade eder.

Kısaca belirtmek gerekirse Adam Smith, bireylerin kendi çıkarları ile uğraşırken aynı anda istemeden de olsa topluma da katkı sunduklarını dile getirmektedir. Toplumda herkes bencil olsa da görünmez bir elin piyasa mekanizmalarını işleteceğini ve çarkların döneceğini söyler. Kişilerin bireysel faydalarını maksimize etmek için yapacakları her hareket toplumsal refaha da katkıda bulunur, arz-talep konusu açısından da bakarsanız durum böyledir. Siz karnınızı doyurmak için bir elma aldınız, siz karnınızı doyururken; elmayı yetiştiren, nakliyatını yapanlar da kazanır, onlar da ellerine geçen para ile başkalarına bilmeden iyilik yapar ve çarklar döner.

Sizce günümüz koşullarına baktığımızda Ekonominin ve Kapitalizmin Babası olarak anılan Adam Smith'in görünmez el fikri başarılı oldu mu?