FİNANSAL OKURYAZARLIK
Finansal okuryazarlık paranın kullanımı ve yönetimine ilişkin etkili kararlar alma ve bilinçli yargılarda bulunma yeteneğidir. Bu kavram, kişisel bütçelemeden yatırım yapmaya, borç yönetiminden sigorta seçimine kadar geniş bir yelpazeyi kapsar.
Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA), finansal okuryazarlığı; “bireylerin ve toplumun finansal refahını artırmak üzere, finansal bilgileri bilme; ilgili kavramları, riskleri ve becerileri anlama; bu bilgi ve anlayışı farklı finansal bağlamlarda etkili kararlar almak için kullanma güdüsü ve güvenine sahip olmak” olarak tanımlamaktadır. Bu doğrultuda finansal okuryazarlıkla ilgili bilgileri kavrama, finansal beceriler ve bu becerilerde kendine güven ile bunları uygulama eğilimi finansal okuryazarlığın temel öğeleri olarak karşımıza çıkmaktadır.
Finansal okuryazarlık Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) tarafından bireylere kazandırılması gereken önemli bir yeterlik olarak tanımlanmakta, bu doğrultuda bu yeterliliğin kazandırılması için çaba gösterilmesi yönünde stratejiler geliştirilmektedir. OECD ve finans kuruluşları finansal okuryazarlığı finansal katılımı sağlamakta araç olarak görmektedir. Çünkü yapılan çalışmalara göre, finansal okuryazarlık düzeyi arttıkça finansal katılım artmaktadır. Daha açık ifade etmek gerekirse finansal okuryazarlığı yüksek bireyler parayı daha iyi yönetmekte, para biriktirmekte ve bu parayı daha iyi değerlendirmektedir. Böylece emeklilik fonları, yatırım hesapları gibi yollarla finans dünyasına katılmaktadır. Böyle ifade edildiğinde finansal okuryazarlık, temel olarak finans dünyasının amaçlarına hizmet eder görüldüğünden daha çok finans dünyasının ilgisini çekmektedir. Oysa finansal okuryazarlık eğitimin toplumsal ve bireysel işlevlerini yerine getirmesi açısından da önemli bir yeterliktir.
Finansal okuryazarlığın bazı önemli bileşenleri ve neden önemli olduğu hakkındaki bilgilere kısaca değinelim:
Bütçeleme: Gelirinizin ve giderlerinizin farkında olmanız, para yönetiminin temel taşıdır. İyi bir bütçe, harcamalarınızı kontrol altında tutmanıza ve tasarruf yapmanıza yardımcı olur.
Tasarruf: Tasarruf, beklenmedik durumlarla başa çıkabilmek ve gelecekteki hedefler için para biriktirmek için önemlidir. Acil durum fonu oluşturmak, mali stresle başa çıkmak için hayati bir adımdır.
Borç Yönetimi: Borçlarınızı ve kredilerinizi bilinçli bir şekilde yönetmek, finansal sağlığınız için kritik öneme sahiptir. Borçları kapatmak ve yüksek faizli borçlardan kaçınmak, borç yükünü hafifletir.
Yatırım: Paranızın zamanla büyümesi için yatırım yapmayı öğrenmek, finansal okuryazarlığın önemli bir parçasıdır. Yatırım türleri, riskler ve getiriler hakkında bilgi edinmek, bilinçli yatırım kararları almanıza yardımcı olur.
Sigorta ve Risk Yönetimi: Sigorta, sizi ve ailenizi beklenmedik olaylardan korur. Sağlık, hayat, ev, otomobil gibi sigorta türleri hakkında bilgi sahibi olmak, riskleri azaltır.
Vergi Bilinci: Vergi sistemini anlamak, vergi avantajlarından yararlanmak ve yükümlülüklerinizi yerine getirmek için gereklidir.
Emeklilik Planlaması: Gelecekte finansal güvence sağlamak için emeklilik planlamasını erken yaşta başlatmak, uzun vadeli mali sağlığınıza katkı sağlar.
Finansal okuryazarlığın bireyin kendi yaşamını refah içinde sürdürmesinde de büyük önemi vardır. Aynı gelir düzeyine sahip bireylerin arasında uzun vadede gözlenen finansal farklılığın temel nedeni finansal okuryazarlıktır. Bireyin refahını tehdit eden bireysel finansal sorumluluk ve risklerinin gittikçe artması, finansal okuryazarlığın son dönemde önem kazanmasının nedenlerinden birisidir.
Finansal okuryazarlığın önemini artıran bir neden de bireylerin önemli finansal kararları erken yaşlarda almasıdır. Üniversite eğitimi başta olmak üzere eğitimin maliyetine bireyin ve ailesinin katkısı artmakta, ancak bu eğitimin finansal karşılığı her zaman kısa vadede görülmemektedir. Üniversite mezunlarındaki yüksek işsizlik oranı ve düşük ücretler nedeniyle bireylerin bu riskleri erken algılaması gerekmektedir. Öte yandan erken yaşlarda farklı finansal araçlara erişimde yaygınlaşmaktadır. Bankamatik kartı kullanımı ya da cep telefonları aracılığı ile gerçekleştirilen ödeme araçlarının kullanımı ergenlik çağı öncesine kadar inebilmektedir. Bu durum finansal okuryazarlığın da erken yaşlara inmesini gerektirmektedir.
Finansal okuryazarlık, sadece bireysel finansal başarıya ulaşmak için değil, aynı zamanda toplum genelinde ekonomik istikrar ve sürdürülebilirlik için de önemlidir. Toplumda finansal okuryazarlığın artırılması, mali dolandırıcılığın önlenmesine, tüketici haklarının korunmasına ve daha sağlıklı bir ekonomik sisteme katkı sağlar. Finansal okuryazarlığın artan önemine paralel olarak tüm dünyada finansal okuryazarlık eğitimine ilgide artmaktadır.
INFE (2009) Financial Education and the Crisis: Policy Paper and Guidance.
OECD (2011). Education at a Glance 2011: OECD Indicators, OECD Publishing.
OECD (2013). Financial literacy framework, PISA 2012 Assessment and Analytical Framework: Mathematics, Reading,Science, Problem Solving and Financial Literacy, OECD Publishing.
