ZK-Rollup'lar - Optimistic Rollup'lar 4...
Herkese merhabalar, kaldığımız yerden devam iyi okumalar;
5. Liveness.
Yanlış bilinen: ZK-Rollup’lar ile Optimistic Rollup’lar aynı şartlarda Liveness sağlar
Doğru olan: Optimistic Rollup’larda Liveness sağlamak çok daha kolaydır.
Liveness bir blokzincirin blok üretimine devam edebilme yeteneğidir. Bir blokzincir çok fazla durursa (örn: Solana) Liveness düşüktür, yetersizdir denilebilir.
Rollup’lar DURMAZ. Rollup’larda Sequencer denilen transferlerin Proof’larını gönderen, transferleri sıralayan sistemler durabilir. Bu durumda Sequencer ekarte edilerek Rollup’lardaki varlıklar yerinden oynatılabilir. Ancak ZK-Rollup’lar ile Optimistic Rollup’lar bu konuda birbirinden ayrışmaktadır ve Sequencer’ın durması durumunda Optimistic Rollup’lar çok daha kolay Liveness sağlarlar.
Aslında nedeni yukarıdaki paragrafın içinde saklıdır. Rollup’larda her kişi Proof’ları Ethereum’a Sequencer’a sormadan gönderebilir. Ancak ZK-Rollup’larda Proof göndermek son derece maliyetlidir ve büyük bilgisayarlar ve hesaplama gücü gerektirir. Optimistic Rollup’lar böyle değildir. İsteyen herkes rahatlıkla L2 node’u kurabilir, rahatlıkla transferlerinin Proof’unu L1’e gönderebilir. Kısaca Optimistic Rollup’larda Liveness’ın sağlanması ZK-Rollup’lara göre çok daha kolaydır.
ZK-Rollup’lar hani gelecekti?
Elbette Optimistic Rollup’ların saydığım üstünlükleri veya yanlış bilinen özellikleri ZK-Rollup’ların mükemmel teknoloji oldukları gerçeğini değiştirmiyor.
ZK-Rollup’lar gelecektir. Nokta. Ancak unutulmamalıdır ki, günümüzde blokzincirler üzerinde yaptığımız her işlem, Optimistic Rollup’larda en az ZK-Rollup’larda iyi yapılabildiği kadar yapılmaktadır ve yapılacaktır. Ucuzluk, hız, merkeziyetsizlik vb. konularda ZK-Rollup’lar ve Optimistic Rollup’lar arasında belirgin üstünlük olmamakla beraber ZK-Rollup’ların yaygınlaşması Optimistic Rollup’ların geleceğini etkilemeyecektir.
Peki ZK-Rollup’ları gelecek yapan nedir?
Optimistic Rollup’lar ile ZK-Rollup’ları ayıran tek özellik Validity ve Fraud Proof farkıdır demiştik. Peki madem aralarında bu kadar fark yok, neden ZK-Rollup’lar ile uğraşıyoruz veya bunları gelecek olarak görüyoruz?
Aralarındaki fark çok görünmese de devasa boyuttadır ve çok kritiktir.
Validity Proof’lar, kanıtları Ethereum’a; Dataları Ethereum’a değil, örneğin Cosmos’a gönderirse, Cosmos blokzincirinin durması, hacklenmesi vs. durumunda Rollup üzerindeki varlıklara hiçbir şey olmaz. Ancak Optimistic Rollup’lar, Rollup içerisindeki Dataları Ethereum’a göndermek zorundadır, başka bir yerde tutması durumunda bütün varlıklar çalınır, işte bu minik fark aslında devasadır ve ZK-Rollup’lara mükemmel elastikiyet ve özgürlük sunmaktadır.
1. Volition sistemler.
ZK-Rollup sistemlerde Validity Proof ile Rollup Data’sı Ethereum’a gönderilir. Peki bu Dataları Ethereum’a göndermeyip farklı bir zincire gönderirsek ne olur?
İşte zkPorter gibi Volition sistemler bu Dataları Ethereum dışında ayrı zincirlerde tutmayı hedefleyen ve müthiş TPS’lere ulaşan sistemlerdir.
Bu sistemin avantajı nedir, CALLDATA maliyetinden kurtulmak ve bu sistemler üzerinde yapılacak transfer maliyetlerini Sharding öncesi bile çok ama çok ucuzlatmak. Optimistic Rollup’larda böyle bir sistem mümkün değildir. Çünkü Fraud Proof’lar onay için Data’ya ihtiyaç duyar ve bu Data’lar Ethereum dışına çıkarılamaz.
2. L3-L4-L5-L6..
Mevcut L2 Rollup’ın üzerine bir sistem yapılsa ne olurdu, L2 madem L1 zincirinin üzerine kuruluyorsa, L3-L4 denilen bu sistemler lego gibi L2’nin üzerine kurulamaz mıydı?
L3’te yapılan bütün işlemlerin Validity Proof’ları L2’ye kayıt edilirse L3 sistem kurulur. Optimistic Rollup’ların Fraud Proof’ları ile bu yapılabilse de bütün Data’lar her halükarda L1’e gideceğinden bu sistem mantıklı olmazdı. Ancak ZK-Rollup’larda bu mümkündür. Spesifik bir Rollup üzerine gizlilik sağlayan Rollup’lar, bazı uygulamalara spesifik zincirler, Rollup dışı diğer ödeme kanalları.. Hayalde sınır yok.
3. On-chain 3D oyunlar.
Şu zamana kadar blokzincirler üzerinde yapılan tüm oyun projeleri aslında merkezidir. Bu oyuna ait görseller, grafikler, oyun mekaniklerinin hepsi blokzincirden bağımsızdır. Blokzincirler sadece bu oyun içerisindeki alım/satım gibi basit fonksiyonlar için kullanılmaktadır. Çünkü blokzincirler henüz bu kadar kompleks ve yüklü işlemler için uygun teknolojiler değildir. Ancak ZK-Rollup’ların getirmiş olduğu aynı zamanda yukarıda anlattığım L3-L4 gibi sistemlerin müthiş ölçeklenebilmesi ile aşağıda GuiltyGyoza‘nın yapmış olduğu bütün datalar on-chain üzerinde saklanıp oynanabilmektedir.
Son sözler.
Optimistic Rollup’lar da ZK-Rollup’lar da önleri açık, henüz çok yeni ve geliştirilmeyi bekleyen sistemlerdir. Optimistic Rollup’lar hali hazırda blokzincirlerde uğraştığımız bütün (token alım satım, NFT mintleme, oyun oynama, DeFi, Metaverse vs.) işleri mükemmele yakın derecede yapma kapasitesine sahiptir.
Her ikisi de birbirini tamamlayıcı özellikteki teknolojilerdir. Ancak ZK-Rollup’lar blokzincirlerde günümüzde hayal edemeyecek işleri başarma kapasitesine sahip teknolojiler olup, tam anlamı ile geleceğin önemli oyuncularıdır.
Optimistic Rollup’lar ise hem günümüzde hem de gelecekte bugün blokzincirlerde yaptığımız ve gelecekte yapacağımız işlemler için güzel sistemler olup, sanıldığı gibi ZK-Rollup’lara kıyasla çok geri bir teknoloji değildir, aksine bir çok üstünlükleri mevcuttur.
Tobbykitty abimize teşekkürler...
Sağlıklı mutlu ve huzurlu kalın...
