Tekrar merhaba arkadaşlar,

Kaldığımız yerden devam edelim, buyrun lütfen iyi okumalar;

ZK-Rollups mı Optimistic Rollups mı?

Bu başlığı kesinlikle teknolojik karmaşaya ve terminolojiye sokup sizleri sıkmayacağım. Rollup’ların HEPSİ yukarıda anlattığım metot ile çalışmaktadır. ZK-Rollup ile Optimistic Rollup arasındaki temel fark bu kompleks işlemleri nasıl basitleştirdiğiyle ve basitleştirirken hangi teknolojiyi kullandıklarıyla alakalıdır.
Hemen söyleyelim, ZK-Rollups (zero-knowledge’ın kısatması) teknolojik anlamda Optimistic Rollups’lardan çok daha karışık ve tamamen matematiğe dayalı metotlardan oluşmaktadır. Karışık işlemler çeşitli matematik formülleri ile küçültülüp ana zincir ile paylaşılır. Dolayısı ile ZK-Rollup’lar Optimistic Rollups’lardan çok daha ileri bir teknolojiye sahiptir.
Optimistic Rollups’larda kullandığımız varlıkların tekrardan Ethereum ağına aktarılması 3–4 gün sürmektedir (Bunun için farklı çözümler de mevcuttur). Bu Optimistic Rollup’ların küçük bir handikapıdır. (Fraud Proof ile alakalı bir durumdur, detaylandırmayacağım.) Ancak OKEx’in Arbitrum yatırım ve çekimlerini kabul etmesi ile birlikte bu süreyi beklemeden borsalara giriş çıkış yapmak mümkün olacaktır.
O zaman neden Optimistic Rollups’lar var?
Aslında bu soru Rollups’lardaki kilit noktayı oluşturuyor. Optimistic Rollups’lar çok daha az karmaşık ve uygulaması basit olduğundan EVM çalıştırabilmektedirler. EVM çalıştırabilmeleri şu anlama gelmektedir, Uniswap, CompoundFinance, HarvestFinance, YearnFinance gibi Ethereum ağında halihazırda çalışan bütün DeFi protokolleri rahatlıkla Optimistic Rollups’lara geçebilirler.
ZK-Rollups’lar “şimdilik” EVM çalıştıramıyorlar. Bundan dolayı bir ZK-Rollup olan Loopring üzerinde örneğin Uniswap, CurveFinance yoktur. zkSync ekibinin EVM çalıştırabilen bir ZK-Rollup üzerinde çalıştığını belirtelim. Optimistic Rollups’lar EVM çalıştırabildiklerinden örneğin, Arbitrum, Ethereum ağındaki hemen hemen her uygulama OR’lere uygulanabilmektedir.
Bu yüzden Optimistic Rollups’lar kısa dönemde son derece kullanışlı ve tercih edilebilir bir teknoloji olarak karşımıza çıkmaktadır. Bazı Optimistic Rollups’lara Optimism, Arbitrum, FuelLabs örnek gösterilebilir. Aralarından Arbitrum Mainnet’e en yakın olanıdır ve birçok proje (örn. Uniswap) Arbitrum üzerinde çalıştırılabilecektir. Aralarında hangisinin başarılı olacağını zaman gösterecek olsa da Optimism ve Arbitrum’un çok iyi proje olduğunu söylemekte fayda var.
Bunun yanında ZK-Rollup olan Aztec, zkSync, StarkWare (DeversiFi, dYdX, ImmutableX) gibi teknolojiler şu an çalışmaktadır, ancak EVM uyumlu olmadıklarından kendilerine has DEX’leri mevcuttur.
StarkWare tabanlı;

• DeversiFi Spot alım/satım yapmaktadır.
• ImmutableX NFT markettir.
• dYdX ise kaldıraçlı işlemlere olanak tanımaktadır.

StarkWare tabanlı bu projeler şu an Validium’dur. Validium ile ZK-Rollup teknolojileri arasında ufak bir farklılık vardır. StarkWare bunları yakın zamanda Rollup’a dönüştürecektir. Şimdilik bu nüans farkının önemi yoktur (Yazıyı uzatacağından bu kısmı geçiyorum).

Diğer ZK-Rollup teknolojisi olan Aztec Protocol gizlilik tabanlıdır ve ZK-Rollup teknolojisini zkP ile birleştirmiştir. Bu teknoloji TAMAMEN ANONİM transferlere imkan tanımaktadır. Zcash’in kullandığı bu teknoloji Rollups’lar ile birlikte Ethereum’a gelmiştir.
Loopring ise Ethereum ağını kullananların aşina olduğu DEX, YieldFarming, Liquidity Mining gibi DeFi uygulamalarını ve finans alanlarını kendi sistemlerine taşımıştır. zkSync ise EVM uyumlu bir ZK-Rollup teknolojisi için çalışmaktadır. zkSync 2.0 adı verilen bu Rollup teknolojisi için merakla beklenilen tarih Ağustos 2021 tarihidir.

Evet arkadaşlar günlük bilgilenme dozumuzu da aldığımıza tekrar tobbykitty abimize teşekkür ederek yazımızı sonlandırıyoruz. Yarın kaldığımız yerden devam edeceğiz.

Mutlu, sağlıklı ve umutlu kalın...