Dahi besteci Üzeyir Hacıbeyov
Üzeyir Abdulhuseyn oğlu Hacıbeyov (Hacıbeyli), Azerbaycan halkının dahi bestecisidir. Üzeyir Hacıbeyov, modern Azerbaycan müzik kültürünün kurucusu ve milli kompozisyon okulunun temelini attı. Azerbaycan milli operasının kurucusudur ve aynı zamanda doğu'nun ilk operasıdır Azerbaycan operası. Aynı zamanda müzikolog, bilim adamı, yayıncı, oyun yazarı, eğitimci ve halk figürüydü.
Üzeyir Hacıbeyov, 18 Eylül 1885'te Azerbaycan'ın Şuşa kenti yakınlarındaki Ağcabedi köyünde doğdu. Ü. Hacıbeyov'un şecere ve şeceresi Karabağ'ın soylu bey nesilleriyle ilgilidir. Üzeyir'in babası Abdulhuseyn Molla Muhammed Hacıbeyov, zamanının eğitimli ve kendini geliştirmiş insanlarından biriydi. 19. yüzyılın tanınmış devlet adamı ve şairi, Karabağ hanlarının varisi Hurşidbanu Natevan'ın katibiydi ve Ağcabadi'deki çiftliğinin başındaydı. Üzeyir'in annesi Şirinbeyim Hanım, Karabağ'ın ünlü Aliverdibayovlar'ının soyundan geliyordu. Evde eğitim görmüş, ince zevklere sahip bir kadındı. Hacıbeyov ailesinde beş çocuk doğdu: Sayad, Abuhayat, Zülfügar, Üzeyir ve Ceyhun. Anne ve babaların edebiyata ve müziğe olan büyük ilgisi ve sevgisi çocuklarına da yayıldı. Ailenin özellikle oğulları Zülfügar, Üzeyir ve Ceyhun'un edebiyat ve müzik yeteneklerinin oluşmasında büyük rolü olmuştur. Üzeyir'in amcası Ağalar bey Aliverdibeyov büyük bir halk müziği uzmanıydı ve Üzeyir'in ilk müzik öğretmeniydi. Üzeyir Hacıbeyov'un ve kardeşlerinin müzik yeteneği, Azerbaycan'ın en eski ve en güzel köşelerinden biri olan Karabağ'ın Şuşa şehrinin zengin müzik ortamında büyüdü. Şuşa şehri 19. ve 20. yüzyıllarda "Kafkasya Konservatuarı" olarak anılıyordu. Çünkü Şuşa müzisyenleri sadece Azerbaycan'da değil, tüm Kafkasya'da, ayrıca Doğu ülkelerinde (İran, Türkiye), bir dizi Avrupa ülkesinde (Polonya, Almanya) ve birçok Rusya şehrinde (Moskova, Petersburg) sanatlarıyla tanınıyordu. Birkaç kuşaktan şarkıcılar, tarzanlar ve diğer halk çalgı sanatçıları Karabağ muğam ekolünün gelenekleri üzerine eğitilmiştir. Onların yarattığı ve icra ettiği muğamlar, vurmalı-muğamlar, dersler, renkler, türküler ve oyunlar halk tarafından sevildi ve dillerde ezber oldu. Bu müzik örnekleri gramofon millerine kaydedilerek dünyanın birçok yerine dağıtılmış ve Azerbaycan müziğinin her yere tanıtılması sağlanmıştır. O dönemde Şuşa'nın müzik hayatında birçok yenilik yaşanıyordu ve bu daha sonra Azerbaycan'ın diğer şehirlerinde - Bakü, Gence'de de devam etti.
1897-1898 yıllarında yazar-oyun yazarı Abdurrahim Bey Hagverdiyev'in yönetmenliğinde, şarkıcı Jabbar Garyagdı oğlu ve tarzan Mirza Sadık Esad oğlu (Sadıkcan) tarafından seslendirilen, Fuzuli'nin şiirine dayanan "Mecnun Leyli'nin Mezarı Üzerine" müzikli sahnesi sahnelenmelidir.
20. yüzyılın başlarından itibaren ilk doğu konserleri Şuşa'da yapılmaya başlandı. Bu konserlere aşıklardan oluşan gruplar, şarkıcılar ve müzisyenler katıldı. Böyle bir ortamda büyüyen Üzeyir, halk müziği ve muğamatı derinden özümsedi. Hatta müzik sahnelerinde koroya bile katıldı.
Üzeyir Hacıbeyov Şuşa'da iki seviyeli bir Rus-Azerbaycan okulunda okudu. 1899-1904'te Gürcistan'da bulunan Gori öğretmen okulunda okudu. İlahiyat eğitimi yıllarında ileri dünya kültürünü yakından tanıdı, klasik müzikte ustalaştı, keman ve bariton müzik aletlerini çalmayı öğrendi, türkü örneklerinin transkripsiyonunu yaptı. Ü. Hacıbeyov'un Gori ilahiyat okulundaki öğrenci arkadaşları - Müslüm Magomayev, Ali Teregulov ve diğerleri daha sonra halkın eğitimi için onunla omuz omuza savaştılar. İlahiyat okulunda başlayan dostluk, daha sonra akrabalığa dönüştü. Ü. Hacıbeyov ve M. Magomayev, Teregulov ailesinin akrabaları oldu. Böylece Üzeyir Hacıbeyov Maleyka ile, Müslüman Magomayev ise Badigüljamal Teregulova ile evlendi.
Ü. Hacıbeyov, ilahiyat okulundan mezun olduktan sonra Hadrud köyünde (Cebrayıl bölgesi) bir yıl öğretmen olarak çalıştı. Ü. Hacıbeyov 1905 yılında Bakü'ye taşındı. 20. yüzyılın başlarında petrol endüstrisinin gelişmesi sayesinde Bakü'de tiyatro ve konser hayatı, eğitim ve basın gelişmeye başladı. Ü. Hacıbeyov Bakü'de çeşitli faaliyetlerde bulundu. Bibiheybet'teki "Saadat" okulunda öğretmen olarak çalışmakta, ana dili, Rus dili, matematik ve müzik dersleri vermektedir. Azerice "Muhasebe sorunları" ders kitabını yazıyor. "Basında kullanılan siyasi, hukuki, ekonomik ve askeri kelimelerin Türkçe-Rusça ve Rusça-Türkçe Sözlüğü"nü yayınlıyor. Rus yazar Nikolay Vasilyevich, Gogol'ün "Palto" öyküsünü Azerbaycan diline çeviriyor. O yıllarda Ü. Hacıbeyov aynı zamanda gazeteci olarak da yoğun bir şekilde çalıştı. "İttihat", "Hayat", "İrşad", "Tarakki", "Hakikat", "İkbal", "Yeni İkbal" gazetelerinde ve "Molla Nasreddin"de "Ordan-burdan", "O yan - bu yan" yazıları yazdı, çok sayıda makale, feuilleton ve hiciv minyatürleri yayımlandı. Ü. Hacıbeyov makale ve yazılarında devrinin önemli sosyo-politik ve eğitim meselelerine değinmiş, halkının eğitimi için mücadele etmiştir. Medyada "Falanca", "U", "Üzeyir" gibi imzalarla sahne aldı.
U. Hacıbeyov, 1912-1914, 1912-1914 yıllarında besteci olarak müzik eğitimini arttırmak amacıyla Moskova ve Petersburg konservatuarlarında önde gelen müzik öğretmenlerinden dersler aldı. Bu onun olgunlaşmasında da önemli bir rol oynadı. Ancak Birinci Dünya Savaşı'nın çıkması ve maddi sıkıntılar Ü. Hacıbeyov'u çalışmalarına ara vermek zorunda bıraktı.
1920 yılında Azerbaycan'da Sovyet iktidarı kuruldu. Bu yıllar tarihe yeni bir kültürün inşa edildiği yıllar olarak geçti. Bu dönemde müzik alanındaki organizasyon çalışmalarının başında Ü. Hacıbeyov vardı. Azerbaycan Halk Eğitim Komiserliği'ne bağlı sanat bölümünün müzik bölümüne başkanlık etti.
Ü. Hacıbeyov birçok müzik kolektifinin kurucusudur. Konservatuarda ilk çok sesli Azerbaycan korosunu kurdu (1926). 1936 yılında U. Hacıbeyov Azerbaycan Devlet Filarmoni Orkestrası bünyesinde yeni bir koro kurdu. Bugün bile o koro yaratıcı başarısıyla dinleyicilerini memnun ediyor.
1931 yılında Ü. Hacıbeyov Azerbaycan Radyo Komitesi bünyesinde ilk çalgı orkestrasını kurdu. Bu orkestra için "Çahargah" ve "Şur" fantezilerini besteledi. Ü. Hacıbeyov, halk müziği çalgılarına nota sistemi uygulayarak, eski çağlardan kalma sözlü icra geleneklerine dayanan Azerbaycan halk müziği çalgılarının, Avrupa'nın mükemmel orkestra çalgıları ile aynı hizada olmayı hak ettiğini kanıtlamıştır. Ü. Hacıbeyov bu orkestranın ilk şefi olmuş, daha sonra bu görevi öğrencisi Said Rüstemov'a devretmiştir. Şu anda halk çalgıları orkestrası Said Rustamov'un adını taşıyor. 1930'lu yıllarda Ü. Hacıbeyov çok sayıda enstrümantal eser, şarkı ve kantata besteledi. ("Aşıksayagi", "Süvari Şarkısı", "Pilotlar" vb.) 30 Nisan 1937'de Azerbaycan Opera ve Bale Tiyatrosu'nda "Köroğlu" operası ilk kez sahnelendi (liberettosu H. İsmayilov ve M.S. Ordubadi tarafından yazılmıştır). Halk kahramanlığı motiflerine dayanan "Köroğlu" operası, Azerbaycan'ın ilk klasik operası olarak kabul ediliyor. Bu eser Ü. Hacıbeyov'un yaratıcılığının zirvesidir.
Üzeyir Hacıbeyov 23 Kasım 1948'de Bakü'de vefat etti ve Fahri Hiyaban'a defnedildi.
