Özel Arşiv Çeşitleri
1- Şahsî belgeler, yazı koleksiyonları ve Aile Arşivleri,
2- Edebi elyazmaları ve kültür örgütlerinin arşivleri,
3- Bilimsel kayıtlar ve bilimsel örgütlerin belgeleri,
4- İş dünyası arşivleri,
5- Üniversiteler ve yükseköğretim kuramları arşivleri,
6- Noter Arşivleri,
- Mahkemelerin arşivleri.
8- Siyasî parti arşivleri,
9- Kamuya yararlı dernek arşivleri(Aren, 1998:528-38).
Bu arşiv çeşitlerinde bazı belgelerin devlet kurum ve kuruluşlarını ilgilendiren tarafları bulunmakta ve bu belgeler belirli süreler sonunda resmi arşivlere devredilmekte ve yine belirli sürelerin geçmesiyle araştırmacıların kullanımına açık hale getirilmektedir.
Arşivlerin korunması ve onlardan yararlanılması için arşivlere ait kanunların bulunmasını zorunludur. Hemen bütün devletlere ait kamu kuruluşlarına ait arşiv kayıtları ve bunların korunması için oluşturulan örgütlerle ilgili yasal düzenlemeler mevcuttur. Ülkemizde de bu amaçla gerek kurumsal ve gerekse arşivcilik alanında yasal düzenlemeler hayata geçirilmiştir. 1984 tarihinde yürürlüğe giren, 3056 sayılı “Başbakanlık Teşkilat Kanunu” çerçevesinde Devlet Arşivleri teşkilâtı hakkında düzenlemeler yapılmıştır; 1988 yılında “3474 sayılı “Muhafazasına Lüzum Kalmayan Evrak ve Malzemenin Yok Edilmesi Hakkında Kanun” yayımlanmıştır. Aslında bir polemik konusu olarak kabul edilmeyecek olursa 3474 sayılı kanunun ismini tartışma konusu yapmak mümkündür. Çünkü baştan imha ifadesi bir tür zihinsel ön şartlanma fikrini doğurmaktadır. Fakat bunu bir tarafa bırakarak diyebiliriz ki: Oldukça kısa ve güncel ihtiyaçları karşılamaktan uzak olan bu kanunun yerine, günlük ihtiyaç ve gelişmelere cevap veren ve hatta Arşiv Kurumunun kurumsal kimliğini, çalışanların da beklentilerine cevap verecek şekilde, yeni yasal düzenlemeler yapılmasında şiddetle ihtiyaç olduğu ortadadır. Kamuya ait arşiv ve arşiv kurumu hakkında bile düzenleme ihtiyacının bulunduğu bir noktada Özel Arşiv ile alakalı bir düzenlemenin bulunmadığını söylemek şaşırtıcı olmayacaktır. Yukarda çeşitlerini saymaya çalıştığımız özel arşivler ile alakalı mevzuat eksikliği, hem arşivlerin korunup tasnifi açısından hem de araştırmacılar açısından ciddi sıkıntılar oluşturmaktadır. Her ne kadar Devlet Arşivler Hizmetleri Hakkındaki Yönetmeliğin 7. Maddesiyle özel arşivlerin satın alınmasıyla alakalı olarak Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü’ne yetki veriliyorsa da bunun işleyişi hakkında hiçbir düzenleme bulunmamaktadır. Yine aynı yönetmeliğin 8. Maddesinde özel arşivlerin yurt dışına izinsiz çıkarılması yasaklanıyorsa5 da izin sürecinin nasıl işleyeceği, iznin kimler tarafından verileceği ve hangi durumlarda izin verilmeyeceği bir kurala bağlanmamıştır. Bu iki maddedeki yetkileri kullanabilmek için öncelikle özel arşivler hakkında mevcut bir envanterin bulunması gerekmektedir. Yani özel ve tüzel kişilerin elinde bulunan arşivler hakkında yeterli bilgi ve tespit sağlanmış olmalıdır. Bu güne kadar gerek müzelerden, gerek kütüphanelerden ve gerekse özel şahısların elinden bu tür kıymetli varlıklar rahatlıkla yurt dışına çıkarılmış olması, bu bilgi eksikliği ve mevzuat noksanlığından kaynaklanmaktadır.
