BİR DEVRİM NİTELİĞİ TAŞIYAN BİTCOİN'İN OLUŞUM SERUVENİ

         Tarih boyunca insanlar ihtiyaçlarını ya doğrudan kendileri karşılamış ya da diğerleri tarafından üretilenleri tüketerek hayatta kalabilmişlerdir. Ancak, binlerce yıl öncesinin ilkel toplulukları günümüz modern toplumlarına doğru evirildikçe bireylerin ve toplumların geçim biçimi de değişime uğramıştır. Bu değişimi daha iyi anlayabilmek için bu çalışmada ilgili kavram ve olgular tarihi süreci içinde değerlendirilecektir.
                 İnsanlığın günümüze kadar gelen evrim çizgisine baktığımızda; ilkel topluluklardan modern toplumlara, homojenden (türdeşten) heterojene (karmaşığa), büyü ve sihirden aklın kullanımına doğru bir geçişin olduğunu görürüz. Aslında tüm bunlar, toplumların kendine özgü geçim biçimi (ekonomi), düşünce biçimi (ideoloji) ve yaşam biçiminin (kültürün) değişiminden başka bir şey değildir. Bir toplumun özelliklerini belirleyen bu üç unsur bir bütünün iç içe geçmiş parçaları olmakla birlikte, içlerinden geçim biçiminin diğerlerine göre daha başat konumda olduğunu söylemek yanlış bir tespit olmaz.
              Tüketim, ekonominin önemli bir boyutunu oluşturmaktadır. Tüketim kavramı, iktisadi mal ve hizmetlerin insanların ihtiyaçlarını doğrudan tatmin etmek üzere kullanılması şeklinde tanımlanabilir (Arslan, 1990: 153). Günümüzde toplumsal yapı ile ilgili açıklamalarda tüketim kavramına da mutlaka yer vermek gerekir. Çünkü modernleşme ile birlikte pek çok kavramın yanı sıra tüketim kavramında da değişim olmuş ve bu kavram yeni anlamlar kazanmıştır.

   Mübadele
                 Ekonomilerde para ihtiyacını gündeme getiren temel olgu mübadele; mübadelenin altında yatan temel olgu ise toplulukların ulaştıkları farklı gelişmişlik düzeyleridir. İçinde bulundukları farklı koşullar nedeniyle kavim ve toplulukların kimi tarıma daha önce geçmiş, kimi avcılıkta daha başarılı olmuş, kimi de çanak çömlek yapımında uzmanlaşmıştır. İş Toplumlarda Fiziksel Paradan Dijital Paraya Geçiş: Bitcoin Örneği 313 Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi bölümü/uzmanlaşma ve kaynakların bolluğuna bağlı olarak ihtiyacından fazlasını üreten topluluklar bunları ihtiyacı olan diğer topluluklarla değişim yoluna gitmişlerdir. Ünlü İskoç düşünür Adam Smith, mübadelenin sadece insana özgü olduğunu savunur ve hiçbir hayvanın önündeki besini diğerindeki besinle değiştirme yönünde bir girişimde bulunmayacağını belirtir.


 Paranın Kökeni ve Gelişimi
            Tarihte paranın orijinine ilişkin ilk yazılı kaynaklara Herodot ve Ksenofanes’de rastlanır. Her ikisi de parayı ilk kullanan/keşfedenlerin Anadolu’daki antik uygarlık Lidya’lılar olduğu konusunda hem fikirdir (Velde, 2012: 3). Para kullanımını ilk kez bireylerin mi yoksa bir otoritenin mi (yerel idare, kent devletleri vb) başlattığı konusu tartışmalı bir konu olsa da (Howgego, 2001: 3), ilk paraların altın ve gümüş içeren çeşitli alaşımlardan oluşan ve “Elektrum” adı verilen madeni paralar olduğu açıktır. Kısa süreliğine kullanılan bu alaşım paralar zamanla yerini saf altın ya da saf gümüşten yapılmış madeni paralara bırakmıştır. Sikke olarak da adlandırılan antik döneme ait bu madeni paralar; üzerinde kendisini bastırıp kullanıma veren otoritenin işaretini taşıyan, belli bir ağırlığa sahip yuvarlak ve ufak metal parçalardır (Akt. Uykal ve Akdeniz, 2016: 316). Savaş, fetih ve ticaret gibi kavimler arası temaslarla madeni para kullanımı zamanla diğer uygarlıklara yayılmaya başlamıştır. Paranın yaygınlaşmasında Lidya’nın Pers Krallığınca işgali, Fenikelilerin uzak kavimlerle yaptıkları ticaret ve Büyük İskender’in fetihleri önemli bir rol oynamıştır.


Dijital/Elektronik Paraya Geçiş
               Mal ve hizmet değişimine aracılık eden para, nesneler dünyasındaki ve insan ilişkilerindeki değişimle birlikte kendi de değişime uğramıştır. Bu bağlamda, paranın kendine yeni uygulama alanları bulduğu ve yeni roller üstlendiği söylenebilir. Bir yanını ABD diğer yanını SSCB’nin temsil ettiği çift kutuplu dünya düzeninin 1980’li yıllarda sona ermesi ve İnternet/Bilişim teknolojilerinde kaydedilen gelişmeler dünya genelinde önemli siyasal, ekonomik ve sosyal değişikliklere neden olmuştu. Küreselleşme sürecine zemin hazırlayan bu gelişmeler; siyasal açıdan ulus devletleri ve ulus vatandaşlığını zayıflatmış, ekonomik açıdan şirketleri çok uluslu hale getirmiş, kültürel açıdan ise tüketim alışkanlıkları ve kültürleri tek bir kalıba sokmuştur.

Dijital/Elektronik Para
              Piyasalardaki değişimin farkına varan Avrupa Merkez Bankaları 1993 yılında bir araştırma yaparak elektronik paranın öncülü olarak kabul edebileceğimiz ön ödemeli kartlarla ilgili bir rapor yayınlar. Avrupa Merkez Bankası, bu çalışmayı referans alarak 1998 yılında bir rapor yayınlar ve elektronik para konusunda şu hususlara vurgu yapar. 1. 1993 yılından bu yana kart tabanlı elektronik paraların yanı sıra artık yazılım tabanlı elektronik paraların kullanımı da başlamıştır. 2. (Yasal olarak) Elektronik para çıkarılması para piyasalarını etkileyecektir. Bu nedenle, elektronik paranın hesap birimi olma işlevini sürdürmesine ve piyasalardaki fiyat istikrarını etkilememesine özellikle dikkat edilmelidir.


Bitcoin
             Epnext adlı web sitesinde internet parası olarak da bilinen Bitcoin için şu ifadeler yer alır: “Her şeyin dijitale dönüştüğü bir dünyada, karmaşık matematik formülleri temel alan yapısıyla geleneksel para birimlerinin dezavantajlarını ortadan kaldırmak üzere kurgulandı. Hiçbir merkezi otoriteye bağlı değil, kendi kurallarını kendi koyuyor ve milyonlarca kullanıcı hep birlikte denetliyor. Arkasında ne bir merkez bankası var, ne de bir hükümet. Ama yine de değerli, yine de yaygın ve popüler”
             Son zamanlarda adı sıkça duyulan Bitcoin’in öyküsü, bir (grup) kriptoloji uzmanının 2009 yılında yazdığı “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System” (Bitcoin: Denkler Arası Elektronik Para Sistemi) başlıklı makaleyle başlar. Satoshi Nakamato takma adı kullanılarak yazılan bu makalede; internetteki ödeme işlemlerinin tamamen bankalara bağımlı hale geldiği, bundan dolayı bankalara (yüksek) komisyonlar ödendiği ve iptal edilen ödemeler nedeniyle sistemin suiistimale açık olduğu belirtilir. Böyle bir sistem, bankalara ödenen komisyonlar nedeniyle hem maliyetlidir hem de ödemelerin iptali yüzünden satıcı ile müşteri arasında bir güven bunalımı yaşanmaktadır.


Kaynakça
Daşkıran, Levent. Bitcoin: Dijital Dünyanın Finansal Otoriteye Başkaldırısı, https://epnext.com/ bitcoin-dijitaldunyanin-finansal-otoriteye-baskaldirisi/, (Erişim: 19.03.2018). Mazarsusa, http://mazarsusa.com/wp-content/uploads/2017/11/Global-Report-2017-1.pdf, (Erişim: 12.03.2018). Resmi Gazete, Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/11/20191122-2.htm, (Erişim: 01.10.2020). Riskbank, https://www.riksbank.se/en-gb/about-the-riksbank/history/, (Erişim: 1.03.2018). Singh, J. Barter