Bir Musk Hayali - Kızıl Gezegen

Mars, Güneş Sistemi içerisindeki 4. gezegendir. Ayrıca gökyüzünde çıplak gözle gözlemlenebilen sayılı gezegenlerden biridir. Mars, Güneş Sistemi içerisinde bulunan ilk 3 gezegen gibi, kayalık bir gezegendir. Mars, gezegenimize en yakın noktada olduğu konumda 56 milyon kilometre ve bize en uzak olduğu konumda ise yaklaşık 400 milyon kilometredir.

Teorik olarak gezegenlerin birbirlerine en yakın konuma gelebilmesi Mars'ın Güneş'e en yakın olduğu zaman (günberi) veya Güneş'e en uzak olduğu zamandadır (günöte). Ancak bu durum daha önce kayıtlı tarihler içerisinde hiç denk gelmedi. Bu noktalarda hesaplanan mesafe yaklaşık olarak 54,6 milyon kilometredir.

Mars'ın kimin keşfettiğine yönelik bir çıkarımda bulunmak pek mümkün görünmemektedir. Çünkü bu gezegen hem çıplak gözle gözlemlenebilmekte hem de kayıtlı belgeler 4000 yıl kadar eskiye gitmektedir. Ancak Mars'ı teleskopla gözlemleyen ilk kişi, 1610'da Galileo Galilei'dir.

Mars'ın Adı Nereden Geliyor?

Mars, ismini Roma mitolojisindeki savaş tanrısı Mars'tan almaktadır. Bunun yanı sıra yüzeyinde bulunan demir oksitten dolayı "kızıl gezegen" olarak da bilinmektedir. Aslında isminin böyle konulmasında yatan mantık da budur: Eski Romalılar tarafından gezegene savaş tanrısı olarak adlandırmaları, kırmızımsı rengin kanı anımsatmasındadır.

Mars'ın Oluşumu

Mars'ın, Güneş Sistemi'nin artık oturması ile 4.6 milyar yıl önce oluştuğu düşünülmektedir. Tıpkı sistemimizde diğer gezegenlerin oluşması gibi Mars, Güneş rüzgarları ile beraber yakın bölgeden hafif elementleri sürükledi ve daha ağır elementler kaldı. Bu parçacıklar, kütleçekimi etkisi altında bir araya gelerek gezegenin oluşmasını sağladı.

Uzaklık, Boyut ve Kütle

İnsanlık bir süredir Mars'a taşınma hedefinde, ancak bu hedef yanında birçok soru doğuruyor. Mars gezegeni Dünya'yı belli başlı noktalarda gerçekten andırıyor. Bundan konumuzun ilerleyen kısımlarında bahsedeceğiz, ancak şimdilik buradaki en önemli 3 nokta: uzaklık, boyut ve kütle.

Mars'ın yıldızımızdan ortalama uzaklığı 228 milyon kilometre olarak kabul edilmektedir. Mars, yaklaşık olarak 6.42 x 1024 kilogramdır. Bu da onu Dünya'nın sahip olduğu ağırlığına nazaran 10 kat daha küçük yapmaktadır. Bunun yanı sıra Mars'ın çapı, ortalama 6.791 kilometre olup, yine Dünya'nın çapının (12.750 kilometre) yarısından daha küçüktür (yaklaşık oranı %53 kadardır).

Mars gezegeninin sistemimiz içerisinde büyüklüğü 7. sıradadır. Gaz devi gezegenleri çıkartırsak 3. sırada gelen Mars, kayalık tip gezegen sıralamasında Merkür'den büyük olup Venüs gezegeninden küçüktür. Yarıçapı 3.390 kilometre olan Mars'ın hacmi ise 1,6318 × 1011 km3 olarak belirlenmiştir. Mars'ın hacmi, gezegenimizin sadece %15 kadarıdır.

Mars'ın yüzey alanı 144.371.391 km2 olup, gezegenimiz Dünya ile kıyaslandığında sadece %28'ine tekabül etmektedir. Ancak biz, genel olarak alan yüzeyini değil de karasal kesimlerini baz alsaydık, bu, neredeyse gezegenimizle eş değer olurdu. Çünkü Dünya'nın yaklaşık %70'i su ile kaplıdır. Mars ise çorak bir toprağa sahiptir.

Mars'ın yoğunluğu 3.933 kilogram/metre3 ile Güneş Sistemi içerisinde en yoğun 4. gezegen konumundadır.

Yörünge ve Dönüş

Mars'ta 1 gün 24.6 saattir ve bu, Dünya ile oldukça benzerdir. Ayrıca Mars, Güneş etrafında bir tam turunu, saatte 86.871 kilometre hızla, yaklaşık 687 Dünya gününde tamamlamaktadır. Mars'ın dönme ekseni, Güneş'in yörünge düzlemine göre 25 derecelik bir eğime sahiptir. Bu, 23.6 derecelik eksen eğikliğine sahip Dünya ile bir başka benzerlik taşımaktadır.

Mars'ın Yapısı

Mars, gezegenimiz gibi 3 katmandan oluşmaktadır. Bunlar; demir, nikel ve çoğunlukla kükürtten oluşmuş ancak içerisinde hafif elementleri de içeren yoğun bir çekirdek bileşenlerine sahiptir. Çekirdeğin üzerinde kayalık bir manto ve onun da üzerinde demir, magnezyum, alüminyum, kalsiyum ve potasyumdan oluşmuş bir kabuk vardır.

Mars'ın çekirdeğinin çapı 3.580 ila 3.740 kilometredir. Bu, gezegenimizin çekirdek çapının yarısına denk gelmektedir. Mars'ın çekirdek kütlesi, gezegen kütlesinin yaklaşık %24'ü kadarıdır. Yine gezegenimizle karşılaştıracak olursak Dünya'nın çekirdek kütle oranı %32'dir. Ancak burada önemli bir nokta var: çekirdeğin kütlesine oranı. Burada karşılaştırırken her iki gezegenin de kütle oranlarını ele almak gerekir. Mars'ın mantosunun yaklaşık 1.240 ila 1.880 kilometre kalınlığında olduğu düşünülmektedir.


Mars'ın çekirdek yoğunluğu 3,93 g/cm³ olarak bilinmektedir. Mars'ta yapılan çalışmalar çekirdeğin sıcaklığının 1500 Kelvin'den yüksek olduğunu düşünmektedir.

Mars'ın atmosferi %95 karbondioksit, %2.8 moleküler azot, %1.6 argondur ve eser miktarda su buharı, oksijen, karbon monoksit, su, metan ve diğer gazların yanı sıra çok miktarda toz içerir. Bu gazlar ve toz içeriği gezegenin gök yüzünü bronzlaştırmaktadır. Mars'ın yüzeyi genelde kayalıktan oluşmakla beraber yüzeyinde kanyonlar, volkanlar kuru göl yatakları ve hemen her yerinde kraterler bulunmaktadır. Bu kraterlerin sıklığı bize gezegenimizle kıyasladığımızda oldukça çok gelebilir; ancak doğaldır. Çünkü Mars'ın atmosferinde bir ozon tabakası yoktur. Bu durumda gezegen zararlı ışınların haricinde gök taşlarını da engelleyememektedir. Mars'a çok yakın olan asteroid kuşağı (Mars - Jüpiter arasında) içerisinde yaklaşık 750.000 cismin üzerinde keşif yapılmıştır.

Ayrıca Mars, Güneş Sistemi içerisinde bulunan en büyük volkanı ve dağına ev sahipliği yapar: Olympus Mons! Kıyaslayabilmeniz adına bu dağ Everest'ten yaklaşık 3 kat daha yüksektir. Everest'in yüksekliği yaklaşık olarak 8.848 km yüksekliktedir.

Olympus Mons Dağı

Mars'ın İklimi

Mars'ın gezegenimiz Dünya gibi tam anlamıyla bir atmosfer yapısına sahip değildir. Mars'ın atmosferi gezegenimizin %10-25'i kadardır. Atmosferin yokluğu, bu gezegenin gece gündüz sıcaklıklarının eşitlenmesine engel olmakla beraber, yaşam döngüsü için önemli olan yağmur, kar gibi hava olaylarının yaşanmamasına sebebiyet vermektedir. Bu da gezegenin çorak bir çöl olmasına neden olmaktadır. Manyetik alandan yoksun bu gezegen, dönem dönem sert bir iklim geçirmektedir.

Mars'ta en sık gözlemlenen doğa olayı toz fırtınalarıdır. Genellikle güney yarımkürede ilkbahar ve yaz aylarında meydana gelen toz fırtınaları tüm gezegeni esir alabilecek derecede büyüyebilmektedir. Bu kadar büyük fırtınalar ortalama her 10 yılda 1 olmaktadır. Hatta 2018'de yaşanan bir fırtına, NASA'ya ait Opportunity (Fırsat) isimli uzay aracını kullanılamaz hale getirerek, görevine son vermesine sebebiyet verdi.

Mars'ta toz fırtınalarının yanı sıra CO2 bulutlarından oluşan gaz parçalarına sahiptir. Bulutlar, rüzgarlar üzerlerinden yükselerek ve buz parçacıkları yoğunlaştıkça büyük volkanların yakınında toplanmaktadırlar. Kışın bulutlar, bilim insanlarının kutup başlığı dediği geniş puslar olarak kutup bölgelerinin üzerinde de oluşmaktadırlar. Teleskoplar, iniş gerçekleştiren uzay araçları, ve çeşitli yörünge uzay araçlarıyla inceleme yapmasının ardından 68° kuzey enlemine inen Phoenix uzay aracı tepeden düşen bulutlardan düşen CO2 karı tespit etti. Gelen bilgilerle beraber bu karın yere düşmeden süblimleştiği de bilinmektedir.

Mars'ın Uyduları ve Bazı Bilgiler

Mars'ın bilinen iki küçük uydusu vardır. Bilim insanları uzunca bir süre Mars'ın da uyduya sahip olduğunu düşünüyorlardı; hatta Johannes Kepler, kızıl gezegen için iki uydu ihtimalini önermişti. Ancak bu öneri, gözlemsel değil de sayısaldı: Eğer Dünya'nın bir tane varsa ve Jüpiter'in dörtse (o zamanlar 4 olarak biliniyordu) orta gezegenin iki tane olması gerekliydi. Aradan uzun süre geçmiş ancak birbirine yakın iki küçük yörüngede dönen bu uydular hala keşfedilememişti. Tarihler 1877'nin 12 Ağustos tarihini gösterirken, gezegenler üzerinde kapsamlı araştırma yapan Asap Hall, gezegenin parıltısına gizlenmiş bir uydu keşfetti. Deimos'u bulmuştu. Aradan çok geçmeden 6 gün sonra (18 Ağustos 1877) tarihinde ise Phobos'un keşfini resmen yaptı. Bu uydular, kendi gezegenimizin uydusu olan Ay kadar büyük değillerdir. Hatta bu sırf bu küçüklükten uydular düzensiz şekle sahiptirler.

Bu iki uydunun isimlendirmesini Hall tarafından Kızıl gezegenin Yunan muadili Ares'in oğullarına ithaf etmiştir. Mitolojide Phobos, Deimos'un kardeşidir.

Phobos

Yunanca'da korku anlamına gelen Phobos, Mars'ın iki uydusundan biridir. Gezegenine yakınlık bakımından Deimos'a göre daha yakın olmasının yanı sıra Güneş Sistemi içerisinde gezegenine bu denli yakın tek uydudur. Yörüngesi Mars yüzeyinden yaklaşık olarak 6000 kilometre daha yukarıdadır. Ayrıca Mars'ın en büyük uydusu ve en içteki uydusudur.
Phobos'un ortalama çapı 22 km kilometredir. Uydumuz Ay'ın çapına göre ortalama 100-150 kat daha küçüktür (Ay'ın çapı yaklaşık 3500 kilometredir).

Mars'ın en büyük uydusunun gezegenimizin uydusuna göre boyut karşılaştırması.


Phobos, 1,88 g/cm³ yoğunluğa sahip olup, kendi sistemi içerisinde en yoğun uydudur. Kendi yörüngesinde 2.138 km/s hızla hareket eden bu uydunun yüzey alanı, yaklaşık olarak 1548.3 km2'dir.

Phobos uydusu, zamanla Mars'a yaklaşmaya mahkumdur. Bunun sonucunda, bir süre sonra kütleçekim kuvveti etkisiyle parçalanacak ve yok olacaktır.

Deimos

Ares ve Afrodit'in oğlu olan Deimos ismi, dehşet anlamına gelmektedir.

Mars'ın iki uydusundan ikincisi olan bu uydu, 12,4 kilometrelik bir çapa sahiptir. Mars'a ortalama 20 bin kilometre uzaklıkta bir yörüngede dolanan bu uydu, yörüngesinde bir turunu 30,3 saate tamamlamaktadır.

Deimos, 1,47 g/cm³ bir yoğunluğa sahiptir. Ayrıca bu uydunun yüzey alanı 495.1548 km2 olduğu bilinmektedir.

Phobos'un Mars'a yaklaşmasına karşın Deimos, bilakis Mars'tan her geçen süreçte yavaş yavaş uzaklaşmaktadır.

Mars'ın Halkaları Var mı?

Gezegen halkaları, sistemimizin oluşmasıyla bir moloz yığınına döndüğü zamanlarda, küçük veya büyük cisimlerin birbirlerine çarparak birçok parçaya ayrılması ve bulunduğu gezegenin yörüngesine girmesiyle birlikte kütleçekim etkisi adı altında oluşmaktadır.

Bir gün, Mars'ın uydusu Phobos, alçaltıcı yörüngesinde belirli bir noktayı geçecek ve gelgit kuvvetleri tarafından parçalanarak bir halka oluşturacak. Bu çizim, Phobos'u bu sürecin ortasında Kızıl Gezegene bakan bir şekilde gösteriyor.


Mars ile ilgili araştırmalar, Mars'ın da eskiden bir halkası olabileceğini göstermektedir. Ancak günümüzde Mars'ın bir halkası bulunmamaktadır.

Buna karşılık, Mars'ın iki küçük uydusundan biri olan Phobos'un bundan 10 ila 50 milyon yıl içerisinde gerçekleşmesi beklenen parçalanması sonucu gezegenin etrafında yeni bir halka oluşabileceği düşünülmektedir.