Hapis Cezaları (Ağırlaştırılmış Müebbet-Müebbet-Süreli Hapis Cezası)
Hapis cezaları, suç işleyen kişi hakkında mahkeme tarafından verilen hürriyeti kısıtlayıcı cezalardır. Diğer bir şekilde, hapis cezası, kişinin işlemiş olduğu suçun kesinleşmesi ile özgürlüğü bağlayıcı ceza olarak tanımlanabilir. Hapis cezası, suçluyu caydırmak, cezalandırmak veya bir daha suç işlemesini önlemek amacıyla verilen bir cezadır.
Hapis cezasının türleri;
+Ağırlaştırılmış müebbet hapis,
+Müebbet hapis,
+Süreli hapis cezasıdır.
Hapis 3 çeşittir. Bunlar; ağırlaştırılmış müebbet hapis, müebbet hapis ve süreli hapis cezasıdır. Hapis cezaları, kural olarak cezaevinde infaz edilir. Fakat, istisnai bazı durumlarda hapis cezaları evde infazı mümkündür.
CK’da cezalar ve güvenlik tedbirlerinden oluşan bir yaptırım düzeni kabul edilmiştir. Başka bir deyişle, TCK’nın 45. maddesine göre, cezalar “hapis” veya “adli para cezası” olarak ikiye ayrılır. 5237 sayılı TCK’ya göre cezalar, hapis cezası veya adli para cezası olarak düzenlenmiş olup bazen uygulamada adli para cezaları ödenmemektedir; ödenmediği takdirde adli para cezası da hapis cezasına çevrilmektedir. Hapis cezası, bölünebilir bir cezadır. Bunun anlamı, suç işleyen kişinin kusuruyla orantılı bir şekilde 1 gün ile ömür boyu arasında sürecek bir hapis cezası tayin etmenin mümkün olmasıdır. Hükümlü, hapis cezasının yerine getirilmesine katlanma ve bu amaçla düzenlenen infaz rejimine uygun tutum ve davranışlar içinde bulunmakla yükümlüdür. Hükümlü, ceza infaz kurumunun güvenlik ve iyileştirme programlarına tam bir uyum göstermekle yükümlüdür.
Hapis Cezasının Türleri
Hapis cezalarının türleri şunlardır (TCK 46):
a) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası,
b) Müebbet hapis cezası,
c) Süreli hapis cezası.
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, hükümlünün hayatı boyunca devam eder, kanun ve Cumhurbaşkanınca çıkarılan yönetmelikte belirtilen sıkı güvenlik rejimine göre çektirilir. (TCK m.47).
Müebbet hapis cezası, hükümlünün hayatı boyunca devam eder (TCK m.48). Süreli hapis cezası, hükümlünün geçici bir süreyle hürriyeti bağlayıcı cezaya çarptırılmasıdır.
Süreli hapis cezası, kanunda aksi belirtilmeyen hallerde bir aydan az, yirmi yıldan fazla olamaz (TCK m.49).
Ağırlaştırılmış Müebbetı Hapis Cezası
TCK’nın 2. kitap, 4. kısım, “Devletin güvenliğine karşı suçlar” başlıklı 4. Bölüm, “Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar” başlıklı 5. Bölüm, “Milli savunmaya karşı suçlar” başlıklı 6. Bölüm altında yer alan suçlardan biri örgüt kapsamında işlenirse ve ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verilirse koşullu salıverilme uygulanmaz.
Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezasının Uygulanacağı Suçlar
Soykırım suçu,
İnsanlığa karşı suçlar,
Nitelikli kasten öldürme suçu,
İşkence suçu işleyerek öldürme,
Cinsel saldırı suçu neticesinde öldürme,
Devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozmak suçu,
Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar,
Siyasal veya askeri casusluk (TCK m.328/2),
Gizli kalması gereken bilgileri açıklama (TCK 330/2),
Yasaklanan bilgilerin casusluk maksadıyla temini (TCK m.335/2),
Yasaklanan bilgileri siyasal veya askeri casusluk maksadıyla açıklama (TCK
m.337/2).
Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezasının İnfaz Şekli
*Hükümlü, tek kişilik odada kalır.
*Hükümlünün günde bir saat açık havaya çıkma ve spor yapma hakkı vardır.
*Risk ve güvenlik gerekleri ile iyileştirme ve eğitim çalışmalarında gösterdiği gayret ve iyi hâle göre; hükümlünün, açık havaya çıkma ve spor yapma süresi uzatılabileceği gibi kendisi ile aynı ünitede kalan hükümlülerle temasta bulunmasına sınırlı olarak izin verilebilir.
*Hükümlü, yaşadığı yerin olanak verdiği ve idare kurulunun uygun göreceği bir sanat veya meslek etkinliğini yürütebilir.
*Hükümlü, kurum idare kurulunun uygun gördüğü hallerde ve onbeş günde bir kez olmak üzere aşağıdaki bentte gösterilen kişilere, süresi on dakikayı geçmemek üzere telefon edebilir.
*Hükümlüyü; eşi, altsoy ve üstsoyu, kardeşleri ve vasisi, belirlenen gün, saat ve koşullar içerisinde 15 günlük aralıklarla ve günde bir saati geçmemek üzere ziyaret edebilirler.
*Hükümlü hiçbir suretle ceza infaz kurumu dışında çalıştırılamaz ve kendisine izin verilmez
*Hükümlü, kurum iç yönetmeliğinde belirtilenlerin dışında herhangi bir spor ve iyileştirme faaliyetine katılamaz.
Müebbet Hapis Cezası
Müebbet Hapis Cezasının Uygulanacağı Suçlar
Müebbet hapis cezası aşağıdaki suçlara uygulanır:
Kasten öldürme suçunun temel şekli,
Düşmanla işbirliği yapma suçu,
Savaşta yalan haber yayma (TCK m.323/3),
Askeri komutanlıkların gasbı,
Devletin güvenliğine ilişkin belgelerle işlenen suç (TCK m.326),
Devletin güvenliğine ilişkin bilgileri temin etme (TCK m.327/2),
Gizli kalması gereken bilgileri açıklama (TCK m.330/1).
Devlet sırlarından yararlanma, Devlet hizmetlerinde sadakatsizlik (TCK m.333/2).
Müebbet Hapis Cezasının İnfaz Süresi
Müebbet hapis cezası, ömür boyu devam eder. Ancak, belli bir sürenin “iyi halli” geçirilmesi halinde, müebbet hapis cezası alanlar, koşullu salıverilme hükümlerinden yararlanabilirler. Müebbet hapis cezasına mahkum edilmiş olanlar yirmidört yılını, infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler (CGTİK m.107/2). Diğer hallerde koşullu salıverilme için infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre şu şekildedir:
*Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkumiyet halinde otuzaltı,
*Birden fazla müebbet hapis cezasına mahkumiyet halinde otuz,
*Bir müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkumiyet halinde en fazla otuz yıldır.
*Suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek ya da örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçtan dolayı mahkumiyet halinde; müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar otuz yılını, infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler. Koşullu salıverilme oranı üçte ikiden fazla olan suçlar bakımından ise tabi oldukları koşullu salıverilme oranı uygulanır. Ancak, bu süreler;
a) Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde kırk,
b) Birden fazla müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuzdört,
c) Bir müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuzdört, yıldır.
Süreli Hapis Cezası
Süreli hapis cezası, kanunda aksi belirtilmeyen hallerde bir aydan az, yirmi yıldan fazla olamayacaktır. Hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, kısa süreli hapis cezası olarak nitelendirilir (TCK m. 49/2). Bir yıldan daha uzun süreli hapis cezaları ise uzun süreli hapis cezası olarak kabul edilmelidir. Sürekli hapis cezaları 2 çeşittir.
Uzun süreli hapis cezası, bir yıldan daha fazla hapis cezalardır.
Kısa süreli hapis cezası,hükmedilen 1 yıl veya daha az hapis cezasıdır.
Süreli hapis cezalarına mahkum edilmiş olanlar kural olarak cezalarının yarısını infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler (CGTİK m.107/2). Ancak, süreli hapis cezalarında suç vasfı, tekerrür olup olmadığı vb. kriterler dikkate alınarak farklı koşullu salıverme süreleri uygulanmaktadır.
Süreli hapis cezasına hükümlülerden toplam cezalarının üçte birini, yüksek güvenlikli kurumlarda geçirerek iyi hal gösterenlerin, tutum ve kişiliklerine uygun diğer ceza infaz kurumlarına gönderilmelerine karar verilebilir (CGTİK m.9/5).
Koşullu salıverilmeyle ilgili hükümler
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına hükümlü olanlar otuz yılını, müebbet hapis cezasına hükümlü olanlar yirmidört yılını, diğer süreli hapis cezasına hükümlü olanlar cezalarının üçte ikisini infaz kurumunda iyi halli olarak çektikleri takdirde,koşullu salıverilmeden yararlanabilirler.
Bu süre: (a) birden çok ağırlaştırılmış müebbet hapis veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına hükümlülük halinde otuzaltı; (b) birden çok müebbet hapis cezasına hükümlülük halinde otuz; (c) bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına hükümlülük halinde en fazla otuzaltı; (d) bir müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına hükümlülük halinde en fazla otuz;(e) birden fazla süreli hapis cezasına hükümlülük halinde en fazla yirmisekiz; yıldır.
Suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek veya örgütün faaliyetleri çerçevesinde işlenen suç nedeniyle hükümlülük durumunda; ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkum edilmiş olanlar otuzaltı yılını, müebbet hapis cezasına mahkum edilmiş olanlar otuz yılını, süreli hapis cezasına hükümlendirilmiş olanlar cezalarının dörtte üçünü infaz kurumunda iyi halle çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler.
Ancak, bu süreler; (a) birden çok ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına hükümlülük halinde kırk, (b) birden çok müebbet hapis cezasına hükümlülük halinde otuzdört, (c) bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına hükümlülük halinde en fazla kırk, (d) bir müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına hükümlülük halinde an fazla otuzdört, (e) birden çok süreli hapis cezasına hükümlülük halinde en fazla otuziki, yıldır.
Koşullu salıverilme süresinin hesaplanmasında, hükümlünün onsekiz yaşını bitirinceye kadar infaz kurumunda geçirdiği bir gün, iki gün olarak dikkate alınır. (Madde 107/1-5)
Hükümlü hakkında koşullu salıverilme için ceza infaz kurumu idaresince hazırlanan gerekçeli rapor, hükmü veren mahkemeye; hükümlü başka bir yerde bulunuyorsa, o yerdeki aynı derecedeki mahkemeye verilir. Mahkeme bu raporu uygun bulursa hükümlünün koşullu salıverilmesine dosya üzerinden karar verir. Raporu uygun bulmadığı takdirde gerekçesini kararında gösterir. Bu kararlara karşı itiraz yolu açıktır. (Madde 107/11)
Koşullu salıverilen hükümlüye uygulanacak denetim süresi; süreli hapis cezalarında hak ederek salıverilme tarihini geçmemek üzere, yukarıda belirtilen (ceza infaz kurumunda geçirmeleri gereken) sürelerin yarısı kadardır. Denetim süresinde hükümlü, infaz kurumunda öğrendiği meslek ve sanatı bir kamu kurumunda veya özel olarak aynı meslek veya sanatı yerine getiren bir başkasının gözetimi altında, ücret karşılığı çalıştırılabilir. Onsekiz yaşını bitirmemiş hükümlüler, denetim süresinde eğitimlerine, gerektiğinde barınma olanağı da bulunan bir eğitim kurumunda devam ederler.
Hakim, uzman bir kişiyi denetim süresinde hükümlüye rehberlik etmek, kötü alışkanlıklar edinebileceği çevreden uzak kalmasını ve sorumluluk bilinciyle iyi bir hayat sürmesini sağlamak konusunda öğütte bulunmak üzere görevlendirebilir. Görevlendirilen uzman kişi, hükümlünün eğitim gördüğü kurum yetkilileri veya yanında çalıştığı kişilerle görüşme, danışmalarda bulunur; onun davranışları, sosyal uyumu, sorumluluk bilincindeki gelişme hakkında üçer aylık sürelerle rapor düzenleyerek hakime verir.
Hakim, koşullu salıverilen hükümlünün kişiliğini ve topluma uyumdaki başarısını göz önünde bulundurarak; denetim süresinin, denetimli serbestlik tedbiri uygulanmadan veya bir yükümlülük belirlemeden geçirilmesine karar verebileceği gibi, denetimli serbestlik tedbiri uygulanmasını veya belirlenen yükümlülükleri denetim süresi içerisinde kaldırabilir. Denetim süresi yükümlülükleri uygun ve iyi halli olarak geçirildiğinde, ceza infaz edilmiş sayılır. (Madde 107/6-9, 14)
Koşullu salıverilme kararı; hükümlünün, denetim süresinde hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suç işlemesi veya hakimin uyarısına rağmen, yükümlülüklere uymamakta direnmesi halinde geri alınır. Koşullu salıverilme kararının geri alınmasına; (a) hükümlü geri kalan süre içinde işlediği kasıtlı bir suçtan dolayı hapis cezasına mahkum edilirse, hükmü veren ilk derece mahkemesi veya bölge adliye mahkemesince, (b) bağlı tutulduğu yükümlülükleri yerine getirmemesi halinde esas hükmü veren ilk derece mahkemesi veya bölge adliye mahkemesi veya koşullu salıverilme kararını vermiş olan mahkeme tarafından, dosya üzerinden karar verilir. Bu kararlara itiraz edilebilir.
Seçenekli yaptırımların uygulanması ve özel infaz usulleri:
5237 sayılı Yasanın 50. maddesi uyarınca kısa süreli hapis cezası yerine hükmolunan seçenekli yaptırımların infazında uygulanacak rejim, tüzükle belirlenecektir. (Madde 109)
Hükmü veren mahkeme veya hükümlü başka bir yerde bulunuyorsa o yerde bulunan aynı derecedeki mahkeme, altı ay veya daha az süreli hapis cezasının; (a) her hafta cuma günleri saat 19.00’da girmek ve Pazar günleri aynı saatte çıkmak suretiyle hafta sonları, (b) her gün saat l9.00’da girmek ve ertesi gün saat 07.00’de çıkmak suretiyle geceleri, ceza infaz kurumunda ve (c) kadın veya altmışbeş yaşını bitirmiş hükümlülerin, konutunda çektirilmesine, infaza başlanmadan önce veya infaza başlandıktan sonra da karar verilebilir.
Cezanın özel infaz usulüne göre çektirilmesine karar verilenler hakkında koşullu salıverilme hükümleri uygulanmaz.
Yetmişbeş yaşını bitirmiş olup da üç yıl ve daha az hapis cezasına hükümlü olanların; (a) bu cezalarının ceza infaz kurumlarında çektirilmesi sağlık durumları itibariyle elverişli olmadığı, tam kuruluşlu Devlet veya üniversite hastanesince verilecek raporla saptanması, (b) mahkumiyete konu suç nedeniyle herhangi bir zarar doğmuşsa, bu zararın aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi, koşuluyla konutunda çektirilmesine hükmü veren mahkemece veya hükümlü başka bir yerde bulunuyorsa o yerde bulunan aynı derecedeki mahkemece karar verilebilir. Bunlar koşullu salıverilme hükümlerinden yararlanırlar.
Özel infaz usullerinin gereklerine geçerli bir mazeret olmaksızın uyulmaması halinde, cezanın baştan itibaren infaz kurumunda çektirilmesine karar verilir Tüm bu kararlara karşı itiraz yolu açıktır. (Madde 110)
Tutuklunun, tutukevine kabulü:
Şüpheli veya sanığın tutukevine kabul edilebilmesi için hakim veya mahkeme tarafından verilmiş bir ‘tutuklama kararı’nın bulunması zorunludur. Tutuklunun tutukevine konulduğu, kararı veren hakim veya mahkemeye gün ve saati belirtilerek bildirilir.
Cumhuriyet başsavcısınca hükümlülere verilen izinler:
Cumhuriyet başsavcısınca, Yasanın 83/2 ve 84/3. maddelerinde açıklanan kişilere, ceza infaz kurumunda bulunan hükümlüyü ziyaret için yazılı olarak izin verebileceği gibi; 94, 95, 96. maddeler uyarınca dahükümlüye; (a) mazeret izni, (b) özel izin, (c) iş arama izni, verebilir.
Koşullu salıverilme
MADDE 172 – (1) Koşullu salıverilmeden yararlanabilmek için mahkûmun kurumdaki infaz süresini iyi hâlli olarak geçirmesi gerekir.
(2) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar otuz yılını, müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar yirmidört yılını, diğer süreli hapis cezalarına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının üçte ikisini kurumda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler
(3) Koşullu salıverilme için kurumda geçirilmesi gereken süre;
a) Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuzaltı,
b) Birden fazla müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuz,
c) Bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuzaltı,
d) Bir müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuz,
e) Birden fazla süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla yirmisekiz, yıldır..
