Kripto para nedir?

 Kripto para kavramı üzerine yapılan öncül çalışmaların büyük bir kısmı bilgisayar bilimcileri  tarafından blok zincir teknolojisinin anlaşılması ve geliştirilmesi amacıyla yapılmıştır. Ancak sayıları az da olsa bilgisayar bilimcileri tarafından yayımlanan birkaç makalede teşvikler üzerinde durulmaktadır. Eyal ve Sirer (2013) mevcut Bitcoin protokolünün merkeziyetsiz yapısını kaybetmesine neden olacak bir teşvik yapısına sahip olduğunu ifade etmişlerdir. Benzer bir şekilde Babaioff vd. (2012) mevcut Bitcoin teşvik mekanizmasının yanlış varsayımlara dayandırıldığını ifade etmişlerdir.

Kripto para teknolojisinin iktisat literatüründe kendisine yer bulmaya başlaması oldukça yeni bir durumdur. Bu alandaki ilk çalışmalardan biri, Avrupa Merkez Bankası'nın (2012) sanal para birimleri hakkındaki raporudur. Rapor, Bitcoin ve Linden doları örneklerini kullanarak, kripto para birimlerinin fiat paranın kullanımı üzerindeki etkisine odaklanmaktadır. Yermack (2013:16) Bitcoin’in volatilitesi üzerine yaptığı çalışmasında, fiyatındaki değişimlerin Bitcoin’in para birimi olarak kullanışlılığını zayıflattığını ve bu nedenle onun bir para biriminden ziyade spekülatif bir yatırım aracı olarak değerlendirilmesi gerekliliğini ifade etmektedir.
Kripto paraların atası Bitcoin
Bitcoin, dijital para ekonomisini oluşturan kavramlar ve konular bütünüdür. Bitcoin sistemi, açık kaynak kodlu yazılımlardan oluşur. Yazılımlar laptop ve akıllı cep telefonu dahil geniş bir yelpazedeki işlemcilerde çalışırlar. Tamamen dijital olup, fiziki temsiline ihtiyaç yoktur. İşlem maliyetlerinin çok az olması, küresel olarak kullanılabilmesi, gün geçtikçe kullanım alanlarının artması, güvenli ve anonim olarak değer saklama aracı olması Bitcoin'i daha da popüler yapmaktadır.
BTC kısaltması ile gösterilebilen Bitcoin'in sembol ve logoları yukarıda gösterilmiştir. Bitcoin, 8 basamağa kadar bölünebilir, dolayısıyla 0,00000001 Bitcoin'lik bir işlem yapmak mümkündür. En küçük birime Satoshi (satoşi okunur) denir. Başka bir deyişle, 100 Milyon Satoshi 1 BTC'dir. Bitcoin'in dayandığı teoriler oldukça teknik içerikli olsalar da, kullanımı çok kolaydır. Cüzdan (wallet) programlarından herhangi bir tanesini yükleyip, Bitcoin alıp-satmaya ve transfer etmeye hemen başlanabilir. Bitcoin cüzdanları, kişilerin sahip olduğu Bitcoin'leri saklayan ve üzerinde işlem yapılmasına olanak sağlayan programlardır.
Bitcoin üzerine yapılan çalışmalar
Bitcoin fiyatları üzerine yapılan çalışmaların yanı sıra Bitcoin’in hukuksal statüsünü anlamlandırmayı amaçlayan çalışmalar da yapılmıştır. Low ve Teo (2017:235) kripto paraların bir varlık olup olmadığını hukuksal anlamda incelemişlerdir. Sontakke ve Ghaisas (2017:17) kripto paraların devletler tarafından yasallığı tanımlandıkça fiyatlardaki oynaklıkların azalacağını ve bu nedenle yakın zamanda kripto paraların bir varlık sınıfına dönüşeceğini belirtmişlerdir. Ateş (2016:364) kripto para birimlerinin muhasebe kayıtlarında ne şekilde yer alması gerektiğini ele almıştır. Ona göre en kısa sürede Bitcoin’in muhasebe kayıtları, vergilendirme hususları ve Bitcoin borsalarının yasal statüsü konularında düzenlemeler yapılmalıdır. Gültekin (2017) ise Bitcoin ve diğer kripto para birimlerini sektörler bazda incelemiş ve turizm endüstrisinde alternatif bir ödeme aracı olabilirliğini araştırmıştır. Özellikle teknoloji yoğun ve yenilikleri ilk benimseyen müşteri segmentine erişim ve küçük işletmeler için niş pazar konumlandırma gibi faydaların olabileceğini ifade etmektedir.
Ulusal literatürde iktisadi ve/veya idari anlamda kripto parayı esas alan toplamda 11 adet akademik çalışma Tablo 2’de verilmiştir. Kripto para teknolojisi her ne kadar 2000li yılların sonlarına doğru pratik hayata geçmiş olsa da ülkemizde akademik camianın ilgisini 2014 yılı itibarı ile çekmiş ve fakat konu sahip olması gereken öneme henüz kavuşamamıştır. Yapılan çalışmaların genellikle finans alanında yapıldığı görülmekle birlikte bu çalışmaların altı tanesi kavramsal olurken beş tanesi ampirik olarak ele alınmıştır. Ayrıca çalışmaların genel olarak bu konunun popüleritesi en yüksek para birimi olan Bitcoin üzerine yoğunlaştığı görülmektedir.
Çalışmanın metodu ve Yöntemi
Araştırmanın ilk çalışmasının amacı; Türkiye’deki kripto para hakkındaki farkındalık ve tutumunu ölçmektir. Bu bağlamda EK-1 deki; katılımcıların demografik özelliklerini (4 soru), internet kullanım bilgilerini (3 soru) ve kripto para hakkındaki bilgi düzeyleri ile fikirlerini ölçen (11 soru) toplamda 18 soruluk anket hazırlanmıştır. F1, F3, T1, T2, T4 ve T5 kodlu sorular Blockchain Capital (2017) tarafından 18-20 Ekim 2017 tarihleri arasında yapılan araştırmasından uyarlanmıştır. Diğer sorular ise tarafımızdan yanıt formuna eklenerek kripto para dünyası hakkındaki katılımcı fikirleri ölçülmeye çalışılmıştır. Örneklem seçimi için ise; ilk olarak “Basit Tesadüfi Örnekleme” yöntemi uygun görülmüş ve “sokaktaki insanlara” anket yapılmak arzu edilmiştir. Fakat; insanların zaman kısıtının olması, toplumdaki güvensizlik ve tahammül eşiğinin düşük olması ve ankette geçen “kripto para” sözcüğünün, çeşitli kaynaklardan duyulan ve olumsuz izlenim yaratan “benzeşik kavramlara” benzemesinden dolayı bu yolla anket yapılması imkansız hale gelmiştir. Bu sebeple örnekleme seçimi için “Kolayda örnekleme” yöntemi uygun görülmüş ve katılımcılarla yüz yüze ve çevrimiçi yollar ile toplamda 154 kişiye anket uygulanmıştır.
Veriler 29.01-05.02.2018 tarihleri arasında bir haftalık bir süreçte toplanmıştır. Çalışmaya 52’si kadın 102’si erkek olmak üzere 154 kişi katılmış olup katılımcılara ait demografik veriler aşağıdaki Tablo 3’te verilmiştir.
Katılımcılara internet kullanımları ile ilgili sorulan soruların ardından kümeleme analizi uygulanarak internet kullanımlarına göre gruplara ayrılmıştır. Buradaki amaç, sanal para farkındalığının internet kullanıcı gruplarına göre farklılık içerip içermediğini inceleyebilmektir. Yapılan kümeleme analizi sonucunda 4 farklı grup elde edilmiştir. Gruplar aşağıda kısaca tanımlanmıştır