FIBER TEKNOLOJİ - ULUSLAR ARASI GELİŞİM - EU- SWEDEN - UKRAINE VE TÜRKİYE PART-4

Ecbk...TKvT

16 Jan 2024

100

Herkese merhaba,

Fiber teknoloji alanında son olarak isveç, ukrayna ve türkiyeyi inceliyoruz ve diğer tüm ülkelerin fiber teknoloji ile olan gelişimleri rakamsal olarak kıyaslayıp kontrolleri sağlıyoruz.
Makalenin büyük bir kısmında ülkemiz için yer alan fiber planlamalardan bahsedeceğim.
İsveç ülkesinden başlayalım;

İSVEÇ;

İsveç 2016 yılında ulusal genişbant planını kabul etmiş ve buna göre tamamen bağlantılı bir İsveç vizyonu doğrultusunda hem mobil kapsama alanı hem de haneler ve işletmeler için yüksek hızlı genişbant bağlantıları sunmayı hedeflemiştir. 2020 yılına kadar, tüm hanelerin ve şirketlerin %95'inin genişbanta en az 100 Mbps kapasitede ve 2025 yılına kadar tüm İsveç'in yüksek hızlı genişbanta erişiminin olması planlanmıştır. İsveç’te 2020 yılı itibari ile yaklaşık olarak 3 milyon FTTH/B abonesi bulunmaktadır. Avrupa Birliği Dijital Ekonomi ve Toplum Endeksi’nin (DESI) 2020 yılı için yayınlamış olduğu İsveç raporuna göre son yıllarda bakır aboneliklerdeki düşüşe karşılık fiber aboneliklerde önemli ölçüde artışlar yaşanmaktadır. Rapora göre İsveç’te açık ara farkla en yaygın kullanılan genişbant abonelik türünü fiber oluşturmaktadır. Yine bu doğrultuda bakıldığında OECD’nin yayınlanmış olduğu 2020 yılsonu verilerinde İsveç’te toplam sabit genişbantın içinde yer alan fiber yüzdesi %73,04 olarak açıklanmıştır.

Country Information Sweden, https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/country-information-sweden
European FTTH/B Market Panorama 2021, https://www.ftthcouncil.eu/knowledge-centre/all-publications-and-assets/191/european-ftth-bmarket-panorama-2021
2020 DESI Report– Electronic Communications Markets Overview per Member State (Telecom Chapters), https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/library/2020-desi-report-electronic-communicationsmarkets-overview-member-state-telecom-chapters

UKRAYNA;

Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU) verileri, 2018 yılında Ukrayna’da bireylerin %62,55’inin internet erişimine sahip olduğunu, çoğunluğunun kentsel alanlarda bulunduğunu ve hanelerin %61,9’unun evde internet erişimine sahip olduğunu göstermektedir. Ocak 2018’de, Ukrayna e-Yönetişim Hükümeti ve Devlet Kurumu, ülkenin dijital gelişimine rehberlik etmeyi amaçlayan yeni “Ukrayna 2020 için Dijital Gündem”i yayımlamıştır. Gündemin yedi ana ayağı bulunmakta; bunlardan ilki, dijital altyapının geliştirilmesi yoluyla dijital uçurumun nasıl kapatılılacağını gösteren “Telekomünikasyon ve BİT Altyapısı”dır. 2019 yılında, ülkede 100 kişi başına 16.16 sabit geniş bant aboneliği kaydedilmiştir ve DSL en çok kullanılan teknoloji platformu olmaya devam ederken, operatörlerin Fiber-tothe-Premises’e (FTTP) dayalı ağlar oluşturma çabaları nedeniyle fiber büyümeye devam etmektedir. Çoğu şehir, birkaç özel paydaş tarafından işletilen fiber optik ağlara erişebilse de ülkenin bu teknoloji kapsamında olmayan 17.000’den fazla yerleşim yeri bulunmaktadır.Avrupa FTTH Konsey’inin 2020-2026 arasında fiber abone tahminlerine ait grafik Şekil 9’da gösterilmiştir. Grafikte gösterildiği üzere 2019 yılında 2,1 milyon FTTH/B abonesi bulunurken 2026 yılında abone sayısının 5,5 milyona ulaşması tahmin edilmektedir.

Şekil 9: Ukrayna FTTH/B aboneleri ve erişen hane sayıları

Broadband Mapping Systems in Europe and the Status of Harmonization in the Region, https://www.itu.int/en/ITU-D/Regional-Presence/Europe/Documents/Events/2020/RRF/20-11-26%20Background%20Paper_Broadband%20Mapping%20Systems%20in%20Europe%20and %20Regional%20Harmonization%20Initiatives_final.pdf
FTTH Forecast for EUROPE, https://www.ftthcouncil.eu/Portals/1/FTTH%20Council%20Europe%20%20Forecast%20for %20EUROPE%202020-2026%20AFTER%20COVID19%20-%20FINAL%20Published %20Version.pdf?ver=p8LTSV2cCpbNwByeC3RjWQ%3d%3d
FTTH Forecast for EUROPE, https://www.ftthcouncil.eu/Portals/1/FTTH%20Council%20Europe%20-%20Forecast%20for %20EUROPE%202020-2026%20AFTER%20COVID19%20-%20FINAL%20Published %20Version.pdf?ver=p8LTSV2cCpbNwByeC3RjWQ%3d%3

TÜRKİYE;

3. Ülkemizde Fiber Altyapının Mevcut Durumu

3.1. Fiber Altyapıya Yönelik Düzenlemeler

3.1.1. Fiber Muafiyetine İlişkin Kurul Kararı;

03.10.2011 tarihli ve 2011/DK-10/511 sayılı Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurulu Kararı ile; elektronik haberleşme sektöründe, yeni yatırımların, teknoloji gelişiminin ve üretiminin özendirilmesi ile bu kapsamda yeni gelişmekte olan fiber internet erişimi hizmetlerinin yaygınlaşmasının teşviki ve altyapı eksenli rekabetin gelişmesini teminen;

Beş (5) yıl boyunca veya fiber internet abonelerinin sabit genişbant aboneleri içindeki oranının %25’ine ulaşana kadar fiber erişim hizmetlerinin (eve/binaya kadar fiber) pazar analizi sürecine dâhil edilmemesi,
Türk Telekom’un fiber altyapı üzerinden İnternet Servis Sağlayıcılara toptan olarak eşit şartlarda ve ayrım gözetmeksizin al-sat ve veri akış erişimi (VAE) sunulması ile sunacağı hizmetlere ilişkin VAE ve Al-Sat toptan fiber internet tarifelerinin yürürlüğe girmesinden önce Kuruma sunulması hususlarına riayet etmesi konularında düzenleme yapılmıştır.

Ayrıca, söz konusu yükümlülüklere ilişkin bazı hususlarda belirliliğin sağlanması amacıyla 2012 yılında alınan kararla;

Bakır erişim şebekesinin fibere dönüştürüldüğü yerlerde; Türk Telekom’un toptan seviyede sağladığı xDSL yeniden satış ve xDSL IP/ATM seviyesinde VAE hizmetlerinin sunulmasına ilişkin işletmecilerin mer’i mevzuat ile saklı haklarının devam ettiği,
Türk Telekom’un, söz konusu haklardan yararlanan işletmecilerin hak kaybına uğramaması için gerekli tedbirleri almakla yükümlü olduğu,
03.10.2011 tarih ve 2011/DK-10/511 sayılı Kurul Kararındaki %25 oranının hesaplanmasında, F/O tesisatı ile eve/binaya kadar altyapı kurulması suretiyle hizmet sunulan tüm sabit genişbant internet abonelerinin dikkate alındığı hususlarında düzenlemeler yapılmıştır.

3.1.2. Bina İçi Elektronik Haberleşme Tesisatına İlişkin Teknik Şartname

Bina içi elektronik haberleşme tesisatı konusunda öncesinde, “Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği” ve “Yapı Denetim Uygulama Yönetmeliği” uyarınca Türk Telekom tarafından hazırlanan Bina İçi Telefon Tesisatı Teknik Şartnamesi’ne uygunluk aranmaktaydı. Ancak zaman içinde sağlanan rekabet ortamı sonucu farklı işletmecilerin bina içi elektronik haberleşme altyapısını kullanmak istemeleri ve erişim yöntemlerinin kablo TV, fiber optik altyapısı, ethernet gibi çeşitlenmesi sonucu söz konusu şartname yetersiz hale gelmiştir. Bu da maliyeti artırmakta, yatırımları yavaşlatmakta ve altyapının gelişimine engel olmaktadır. Ayrıca farklı kablo türleri için binaların estetiği ile statiğine zarar verecek şekilde kablo kanaletleri tesis edilmesi, güvenli olmayan şekilde asansör boşluğundan kablolar geçirilmesi ya da bina dışarısından estetiği bozacak şekilde kablolama yapılması gibi birtakım sorunlara sebep olmaktadır.Bu kapsamda Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurulunun 10/05/2018 tarihli ve 2018/DK/-TED/147 sayılı kararı ile “Bina İçi Elektronik Haberleşme Tesisatı Teknik Şartnamesi” güncellenmiştir. Bina İçi Elektronik Haberleşme Tesisatı Teknik Şartnamesinin uygulanmaya başlamasıyla sağlanacak faydalar aşağıda sıralanmaktadır;

Mevcut şartnamede telefon tesisatı için sadece iki çift bakır kablo öngörülürken, yeni şartnameyle fiber optik, ethernet, uydu anten ve kablo TV kabloları daire içi prizlere kadar dikey şaft (kablo bacası gibi) vasıtasıyla tesis edilebilecektir. Bu şaft vasıtasıyla işletmeciler istedikleri kabloyu şaftın içerisinden binaya zarar vermeden, daha düşük maliyetler ile tesis edilebilecektir. Yeni bina yapımı sırasında dairelere kadar bina içi fiber optik kablo çekimi zorunluluğu getirilmiştir.
Mevcut şartnamede kablolu haberleşme hizmeti veren bir işletmeci bir site veya binaya hizmet verdiği zaman, diğer işletmeciler altyapı yetersizliği nedeniyle o site veya binaya hizmet verememektedir. Yeni şartname ile birlikte bu ortadan kalkacak ve bina içerisinde de rekabet ortamı sağlanacaktır. Bina yapım aşamasında çatıdan tüm dairelere uydu yayımlarının ulaştırılabilmesi için kablo çekilmesi zorunlu hale getirilmiş,böylelikle balkonlarda yer alan çanak antenlerin yarattığı görüntü kirliliğinin engellenmesi amaçlanmıştır.
Yeni şartname ile birlikte daire içerisinde sigorta panosuna benzer daire içi zayıf akım panosu bulundurulacaktır. Böylelikle bu panodan dairedeki tüm odalara yıldız bağlantı ile dağıtım yapılabilecek, kullanıcılar istedikleri herhangi bir odadan internet, telefon, kablo TV ya da uydu antenine erişim sağlayabileceklerdir.
Yeni şartname ile birlikte binaların en alt katına işletmecilerin dağıtım kutularını koyabilecekleri yeterli şartları taşıyan bir sistem odası/bina giriş panosu kurulacaktır. Böylelikle daha düzenli bir dağıtım yapılabilecek ve bina girişindeki görüntü kirliliği önlenecektir. Ayrıca bina içi kapsamanın dışarıdan sağlanmasının mümkün olmadığı kamuya açık bina, hastane, AVM, iş merkezi, spor alanları ve benzeri yapılarda mobil haberleşme sistem odası ile bina içi kapsaması sağlanacaktır.
Yeni şartname ile birlikte site gibi yapılarda, bir binanın sitedeki diğer binalardan en az biri ile bağlantısı sağlanacaktır. Böylelikle işletmeciler bir binaya yerleştirecekleri bir cihazı diğer binalarda da kullanabilecekler ve bu da maliyetlerin düşmesini ve yatırımların artmasını sağlayacaktır.
Bina içi fiber, ethernet, kablo TV vb. elektronik haberleşme altyapısının önceden planlanmadığı takdirde sonradan tesisi zor ve maliyetli olmaktadır. Bina/site içi altyapı maliyetleri hane başına maliyetlerinin yaklaşık %10- 15’ini oluşturmaktadır. Bu sebeple yapım aşamasındayken önceden belirlenecek olan yapı standartlarına göre binaya elektronik haberleşme altyapısının getirilmesi sağlanarak inşaat maliyetleri ve bina içi elektronik haberleşme altyapısı kurulum maliyeti düşecektir. Elektronik haberleşme altyapısının altyapı maliyetlerinin düşmesi ile yatırımların artmasına katkı sağlanacak ve kendi bina içi altyapısına sahip olan kullanıcılar farklı işletmeciler arasında kolayca geçiş yapabilecektir.
Dünyadaki uygulamalara bakıldığında Fransa’da bina içi fibere erişim sağlama yükümlülüğü uygulanmaktadır. Aralık 2009’da ARCEP tarafından alınan karara göre; bina içine ilk fiberin kurulumundan önce, bütün işletmecilerin fiberi kuran işletmeciden erişim noktasından son kullanıcı yerleşkesine kadar kendilerine tahsisli ilave bir fiber daha kurmalarını isteme hakkı bulunmaktadır. Böyle bir durumda talepte bulunan işletmecinin ilave fiber maliyeti ile bina içi fiber kurulumunun ortak maliyetlerinin bir kısmına katlanması gerekmektedir. Herhangi bir işletmecinin talebi olmaması halinde, kurulumu yapacak işletmeci istediği şebeke yapısını seçebilmektedir. Portekiz’de ise bina içi fiberin paylaşımı yükümlülüğü, 21 Mayıs 2009 tarihli Kanun Hükmünde Kararname ile getirilmiştir. Buna göre yeni binalarda fiber de dâhil olmak üzere elektronik haberleşme altyapısı paylaşımlı olacak şekilde kurulmaktadır. Japonya’da ise 2005 yılından sonra inşa edilen her daireye FTTH (eve kadar fiber) teknolojisi ile fiber altyapı kurulma zorunluluğu getirilmiştir.

Özet olarak fiber optik altyapı başta olmak üzere elektronik haberleşme altyapısının gelişmesi, maliyetlerinin düşmesi, haberleşme hizmetlerine erişimin kolaylaşması hususlarının bina içi genişbant internet hizmetlerinin kolay sunumu açısından önemli olduğu değerlendirilmektedir.

3.2. İnternetin ve Fiberin Ülkemizdeki Gelişimi

3.2.1. Türkiye’de İnternetin Gelişimi;

Dünya’da internet kullanımı her geçen gün artmakta olup internet kullanan insanların sayısı internet kullanmayanların sayısını geçmiş durumdadır. Uluslararası Telekomünikasyon Birliğinin (ITU) verilerine göre internet kullanıcı sayısı 2021 yılı sonu itibarıyla yaklaşık 4,9 milyar olması beklenmekte olup bu oran dünya nüfusunun yaklaşık %63’üne tekabül etmektedir.

Şekil 10: Dünyada İnternetin Gelişimi

Ülkemizde ise internet altyapısının iyileştirilmesi çabalarıyla birlikte 2008 yılında 6 milyon olan genişbant internet abone sayısı 2021 yılı üçüncü çeyrek sonunda 87,5 milyona ulaşmış durumdadır. 2009 yılı Temmuz ayında kullanılmaya başlanan mobil genişbant hizmetinde, mobil bilgisayardan ve cepten internet abone sayısı 69,7 milyona ulaşmıştır. Aşağıda verilen Tablo 1’de 2008 yılından itibaren Türkiye’deki toplam genişbant internet abone sayılarına, sabit ve mobil ayrımıyla birlikte yer verilmektedir.

Tablo 1: Yıllar İtibariyle Genişbant İnternet Abone Sayıları

Ülkemizde 2021 yılı üçüncü çeyrek sonu verileri ile nüfusa göre sabit ve mobil genişbant penetrasyon oranları incelendiğinde nüfusa göre sabit genişbant penetrasyon oranı %21,2 iken mobil genişbant penetrasyon oranı %83,4 olarak gerçekleşmiştir. Mobil şebekelerin yaygınlığının giderek artması ve iyi kalitede ulaşılabilirlik sağlanması hususunda hem evrensel hizmet projeleri hem de mobil işletmecilerimizin yaptığı aktif yatırımlar neticesinde 87 milyona yaklaşan mobil telefon abonemiz ve buna karşılık gelen %104 penetrasyon oranı bulunurken bu abonelerin %92’sinden fazlası da 4,5G hizmetine abone durumdadır. 0-9 yaş nüfus hariç olarak incelendiğinde mobil penetrasyon oranı %106,7 olarak karşımıza çıkmaktadır. 2011 yılı 1 milyon 56 bin olan M2M abone sayısı dünyada olduğu gibi ülkemizde ilerleme kaydederek 7,2 milyona yaklaşmıştır.Türkiye İstatistik Kurumu’nun açıkladığı verilere göre, 16-74 yaş grubundaki bireylerde internet kullanım oranı 2020 yılında %79 iken 2021 Ağustos ayı itibariyle %83 olarak gerçekleşmiştir. Yine açıklanan verilere göre 2020 yılında %91 olan hanelerin evden internete erişim imkânı 2021 yılı Ağustos itibariyle %92 olarak gerçekleşmiştir. Tüm bunların yanı sıra genişbant ile internete erişim sağlayan hane oranı 2020 yılında %90 iken 2021 yılı Ağustosta %92 olarak açıklanmıştır. Bu hanelerin %62'si sabit genişbant bağlantı (ADSL, kablolu İnternet, fiber vb.) ile internete erişim sağladığı, %89'unun ise mobil genişbant bağlantı ile internete erişim sağladığı belirtilmiştir.

ITU Individuals Using Internet, https://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Pages/stat/default.aspx

3.2.2. Sabit İnternet Teknolojileri ve Veri Kullanımındaki Değişim

1990’lı yıllarda kullanılan çevirmeli internetten sonra 2000’li yıllarda DSL teknolojisi ile birlikte hızlı bir şekilde sabit genişbant hizmetleri ülkemizde yaygınlık kazanmıştır. Yıllar içerisinde DSL’in yanı sıra kablo internet ve fiber internetin de gelişmesi ile 2003 yılında neredeyse “sıfır” noktasında olan sabit genişbant abone sayısı günümüzde 17,7 milyonu aşmıştır. Bu abonelerin önemli bir kısmı DSL teknolojisi ile internete bağlanmaktadır. 2010 yılında başlayan fiber internet hizmetinden yararlanan abone sayısı ise son yıllarda diğer teknolojilere oranla daha hızla yaygınlık kazanarak 4,6 milyon aboneye ulaşmış ve toplam sabit abonelerin neredeyse dörtte birine ulaşmıştır. Diğer taraftan yaklaşık 30 yıllık geçmişi olan Kablo TV hizmetleri analog olarak ve sadece TV yayını için tek yönlü veri iletimine izin verecek şekilde başlamış, yıllar içinde hizmet verilen illerin sayısı artırılmıştır. Ayrıca yapılan yenilemelerle şebeke çift yönlü veri iletimine imkân verecek şekilde dijital hale getirilmiş ve üzerinden TV yayınlarının yanı sıra genişbant internet ile telefon hizmetleri de sunulur hale gelmiştir. Halihazırda Türksat tarafından kablo TV hizmeti 24 ilde sunulurken erişilebilen hane sayısı 4,8 milyondur. Toplam 1,4 milyon Kablo TV abonesinden yaklaşık 1,4 milyonu internet hizmeti, 500 bini ise telefon hizmeti almaktadır.

Şekil 11: Teknolojiye Göre Sabit Genişbant Abone Yüzdeleri

Şekil 12: Teknolojiye Göre Sabit Genişbant Abone Sayıları

Son yıllarda internet içeriklerde yaşanan video ağırlıklı gelişim, Adil Kullanım Noktası’nın (AKN) kalkması gibi etkenler ve 2020 yılında görülmeye başlayan Covid-19 salgını sabit genişbant ortalama veri kullanımını artırmıştır. Uzaktan eğitim, uzaktan çalışma ve video-toplantı gibi uygulamaların artması ve evde geçirilen zamanın önemli bir bölümünün internet üzerinden sağlanan video servislerine ayrılması ile kullanılan veri miktarında büyük artışlar yaşanmıştır.Diğer taraftan içinden geçtiğimiz dönemde yaşamsal birçok alışkanlığımızı değiştiren küresel salgının toplumu normalinden daha fazla internet kullanımına teşvik etmesiyle beraber geride bıraktığımız 2021 yılı üçüncü çeyreğinde toplam mobil internet kullanım miktarı 2,3 milyon Terabayt, sabit genişbant internet kullanım miktarı ise yaklaşık 10,7 milyon Terabayt olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca abone başına aylık veri kullanımında bir önceki yılın aynı dönemine göre mobilde %30, sabitte ise %50 artış olmuştur. Aylık veri kullanımı sabit genişbant abonelerinde 206 Gigabayt, mobil genişbant abonelerinde 11,3 Gigabayt seviyelerine ulaşmış durumdadır. Şekil 13’te yıllar itibariyle sabit genişbantın aylık abone başına ortalama kullanım miktarlarına yer verilmektedir.

Şekil 13: Sabit Genişbant Aylık ve Toplam Veri Kullanımı

3.2.3. Türkiye’de Fiberin Gelişimi;

Altyapı hizmetleri 2004 yılına kadar TTAŞ tarafından tekel kapsamında sürdürülmüş, bu tarihte tekelin sona ermesi ile başlatılan yetkilendirmeler neticesinde sektörde kablolu veya kablosuz altyapı kurmak üzere alternatif işletmeciler yer almaya başlamıştır. Halihazırda ülkemizde 168 işletmeci bu alanda yetkilendirilmiş durumdadır. Elektronik haberleşme şebekelerinde hem aboneye doğrudan erişim hem de şebeke trafiğinin taşınması açısından getirdiği yüksek kapasite nedeni ile fiber altyapılar büyük önem taşımaktadır. Sabit genişbant hizmetlerinde artan veri kullanımının yanı sıra mobil hizmetlerde artan trafik, mobil genişbandın ihtiyaç duyduğu yüksek kapasite ve video ağırlıklı gelişen içerikler ülkemizde de fiber altyapılara olan talebi artırmıştır.Diğer taraftan yaygınlaşan video temelli uygulamalar ve sabit ve mobil genişbant hizmetlerin abone sayısının gün geçtikçe artması, fiber altyapıya hem abonelere doğrudan erişimde hem de omurga şebeke tarafında olan talebi artırmaktadır. 2020’nin başından bu yana tüm dünyayı etkisi altına alan COVID-19 pandemisinin de tüm sektörlere olduğu gibi bilişim ve iletişim sektörlerine etkisi olmuştur. İnsanların evden çalışma ve karantinada kalma zorunlulukları genişbant bağlantı ihtiyacını ve uzaktan görüntülü görüşmelerin artması da yüksek kalitede ve kesintisiz bağlantı ihtiyacını artırmıştır. Bu durum özellikle telekom operatörlerinin fiber optik yatırımlarını artırmalarına neden olmuştur.Türkiye’de fiber ağ uzunluğu özellikle son 10 yılda hızlı bir ilerleme göstererek 2010 yılında 127 bin km iken 2021 yılı üçüncü çeyrekde 455 bin km’ye ulaşmıştır. Fiber altyapının yaklaşık 353 bin km’lik kısmı TTAŞ tarafından, 102 bin km’lik kısmı ise alternatif işletmeciler tarafından tesis edilmiştir. Fiber altyapının gelişimine bakıldığında son yıllarda erişim şebekesi yatırımlarının omurga şebekeye yapılan yatırımlara göre daha fazla olduğu görülmektedir. 2013 yılında erişim şebekesi uzunluğu (69 bin km) omurga kısmının (158 bin km) yarısı dahi değilken 2021 yılı üçüncü çeyrek sonunda erişim şebekesi üç kattan fazla artışla 246 bin km, omurga kısmı ise 210 bin km olmuştur. Fiber altyapımızdaki bu gelişme internet hızlarının artışına da önemli katkı yapmış olup, 2013 yılında sabit genişbant abonelerin %71’i 4-10 Mbps hız seviyesinde internet hizmeti alırken, 2021 yılı üçüncü çeyrek sonu itibariyle abonelerin yaklaşık %56’sı 10-24 Mbps, %33’ü ise 24-100 Mbps hızında internet hizmeti almaktadır.Fiber altyapı talebini artıran temel etkenin veri hızı ihtiyacı ve kullanılan veri miktarındaki artış olduğu, yakın gelecekte 5G ve ötesi teknolojilerin ülkemizde kullanılabilir hale geleceği, mobil ve sabit genişbant abonelerinin sayısının ve abone başına kullanılan veri miktarı artışının süreceği görülmektedir. Bu açıdan ülkemizde fiber altyapıya ve özellikle de erişim kısmına olan yatırımların geçmişe göre daha da yüksek olması beklenmektedir.Son dönemde yakalanmış olan bu artış trendini daha da ivmelendirmek için bilgi toplumu ve 2023 hedefleri çerçevesinde çalışmalar sürdürülmektedir.

Tablo 2: Türkiye’de Yıllara Göre Fiber Altyapı Uzunluğu (Km)

3.3. Avrupa Ülkeleri İle Karşılaştırma

Fiberin ülkemizde ve diğer ülkelerde gelişimini takip ederek kıyaslama yapılabilmesine olanak tanıyan raporlardan biri Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) tarafından yayınlanmaktadır. Bu doğrultuda OECD tarafından 2019 yılı aralık ayından 2020 yılı aralık ayına kadar geçen bir yıllık süreçte fiber aboneliklerde yaşanan artışlar açıklanmıştır. OECD tarafından açıklanan44 ve fiber aboneliklerde bir yıllık süreçte (2019 Aralık ve 2020 Aralık) gerçekleşen artışı yansıtan rakamlara göre fiber aboneliklerde artış oranı OECD ortalamasında %14,4 iken ülkemizde yaşanan artış %24,7 olarak gerçekleşmiştir. Toplamda 39 ülkede yaşanan artışın yansıtıldığı verilerde ülkemizin gelişmiş birçok ülkeden daha üst sıralarda yer aldığı görülmüştür.

OECD Broadband Statistics, https://www.oecd.org/sti/broadband/broadband-statistics

Şekil 14: Fiber Aboneliklerde 2019-2020 Aralık Dönemi Artış Yüzdeleri (OECD)

Diğer yandan yine OECD tarafından ülkelerdeki toplam sabit genişbant bağlantıları içerisinde bulunan fiber bağlantı yüzdeleri açıklanmıştır.45 Açıklanan verilere göre ülkemizde toplam genişbant içerisindeki fiber yüzdesi 2020 yılı son çeyreği itibari ile %23,94 ve sırası ile 2019 ve 2018 yıllarında 22,6 ve 20,9 olarak gerçekleşmiştir. OECD ortalaması ise 2020 yılı aralık ayı itibari ile %30,56 olarak gerçekleşirken sırası ile 2019 ve 2018 yıllarında %28 ve %25,5 şeklinde gerçekleşmiştir.

OECD Broadband Statistics, https://www.oecd.org/sti/broadband/broadband-statistics/

Şekil 15: Sabit Genişbant Bağlantılar İçersinde Fiber Bağlantı Yüzdesi (OECD)

Şekil 15’ten de anlaşılacağı üzere fiberin genişbant içindeki gelişiminde özellikle Avrupa ülkelerinin Güney Kore ve Japonya gibi Uzak Doğu ülkeleri ile karşılaştırıldığında geri kaldığı ve bunun yanı sıra OECD ortalamasından daha düşük fiber abone yaygınlığına sahip olan Avrupa ülkelerinin mevcut olduğu görülmektedir.Diğer yandan fiber konusunda çeşitli çalışmalar yapan FTTH Council Europe tarafından 2021 yılında yayınlanan ve 2020 yılı eylül ayına dair FTTH/B aboneliklerine ve erişilen hane sayısına ilişkin verileri içeren raporda46 Avrupa Birliği üye ülkeleri de dahil olmak üzere 39 ülke47 incelenmiştir. Yayımlanan rapora göre ülkemiz, erişilen hane sayısı bakımından 2020 yılı eylül ayı sonunda geçen yılın aynı dönemine göre 1,2 milyonluk artış ile yaklaşık 10,8 milyona ulaşarak incelenen ülkeler arasında 6. sırada yer almış ve aradan geçen bir yıllık süreçte rakamsal olarak en fazla artış gösteren 5. ülke olmuştur.

6 European FTTH/B Market Panorama 2021, https://www.ftthcouncil.eu/knowledge-centre/all-publications-and-assets/191/european-ftth-bmarket-panorama-2021

Almanya, Andora, Avusturya, Belarus, Belçika, Birleşik Krallık, Bulgaristan, Çekya, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İsrail, İspanya, İrlanda, İtalya, İsveç, İsviçre, İzlanda, Kazakistan, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Malta, Makedonya, Macaristan, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya, Sırbistan, Slovakya, Slovenya, Türkiye, Ukrayna, Yunanistan

Şekil 16: FTTH/B Erişilen Hane Sayısı (FTTH Council Europe)

Yine aynı raporda yer alan ve FTTH/B abonelikleri açısından gerçekleştirilen sıralamada ise ülkemiz 2020 yılı eylül ayı sonunda yaklaşık 3,8 milyon abone ile incelenen ülkeler arasında 4. sırada yer almıştır. Aynı zamanda en fazla artış gösteren ülkeler de yine aynı raporda sıralanmış ve ülkemiz geçen yılın aynı dönemine göre rakamsal olarak en fazla artış yaşayan 4. ülke olarak raporda yer almıştır. ŞEKİL-17 Sonuçlar değerlendirildiğinde ülkemizin birçok Avrupa ülkesinden daha ileride olduğu anlaşılmaktadır.

Şekil 17: FTTH/B Abone Sayısı (FTTH Council Europe)

FTTH Council Europe tarafından 2021 yılında yayınlanan bir başka raporda48 ise 2021 ve 2026 yıllarına dair Avrupa ülkelerinin fiber tahminlerine yer verilmiştir. Bahse konu raporda öncelikli olarak Avrupa ülkelerinin durumu Birleşik Krallık dahil olmak üzere Avrupa Birliği üye ülkeleri (AB27+ UK) ve Avrupa Birliği üye ülkeleri ve Birleşik Krallık da dahil olmak üzere 3949 ülke (AB39) şeklinde kıyaslanmıştır. Bu kıyaslamaya göre fiber abone sayısı 2020 yılı Eylül ayı itibari ile AB27+ Birleşik Krallık’ta 46 milyon olarak gerçekleşirken sırası ile 2021 ve 2026 yıllarında 60 ve 135 milyon olarak gerçekleşmesi öngörülmüştür. AB39’da ise fiber abone sayısının 2020 yılı Eylül ayı itibari ile 82 milyon olarak gerçekleştiği ve sırası ile 2021 ve 2026 yıllarında 99 ve 197 milyona ulaşmasının öngörüldüğü paylaşılmıştır.

Şekil 18: FTTH/B Abone Tahmini – Milyon (FTTH Council Europe)

Erişilen hane sayısının ise AB27+ Birleşik Krallık’ta 2020 yılı eylül ayı itibari ile 98 milyona ulaştığı açıklanırken 2021 ve 2026 yıllarında sırası ile 118 ve 197 milyon olarak gerçekleşeceği öngörülmüştür. AB39’da ise erişilen hane sayısının 2020 yılı eylül ayı itibari ile 183 milyonu bulduğu, 2021 ve 2026 yıllarında ise 204 ile 302 milyon olarak gerçekleşeceği tahmin edilmiştir.

FTTH Forecast for EUROPE Market Forecast 2021-2026, https://www.ftthcouncil.eu/knowledge-centre/all-publications-and-assets/246/ftth-forecast-foreurope-market-forecasts-2021-2026

Almanya, Andora, Avusturya, Belarus, Belçika, Birleşik Krallık, Bulgaristan, Çekya, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İsrail, İspanya, İrlanda, İtalya, İsveç, İsviçre, İzlanda, Kazakistan, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Malta, Makedonya, Macaristan, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya, Sırbistan, Slovakya, Slovenya, Türkiye, Ukrayna, Yunanistan

Şekil 19: FTTH/B Erişilen Hane Sayısı Tahmini - Milyon (FTTH Council Europe)

Yine aynı raporda 2021 ile 2026 yıllarında ülkeler bazında gerçekleşmesi öngörülen FTTH/B hane erişimine dair verilere yer verilmiştir. Açıklanan tahmin rakamlarına göre incelenen ülkeler arasında ülkemizin 2021 yılında, 2020 yılına oranla %17’lik bir artış yaşayacağı ve toplamda 12,7 milyon ile 5. sırada yer alacağı öngörülmüştür.

Şekil 20: 2021 Yılı İçin FTTH/B Erişilen Hane Sayısı Tahmini (FTTH Council Europe)

2026 yılı tahminlerine bakıldığında ise ülkemizin yine hane erişiminde 2020 yılına oranla %98’lik artış yaşayarak 21,5 milyon ile 6. sırada yer alacağı düşünülmektedir.

Şekil 21: 2026 Yılı İçin FTTH/B Erişilen Hane Sayısı Tahmini (FTTH Council Europe)

Aynı raporda yer alan ve bu kez FTTH/B aboneliklerinde yaşanacağı öngörülen verilerde ise ülkemizin, 2021 yılında 2020’ye oranla %34’lük bir artış ile 5 milyona ulaşarak sıralamada incelenen ülkeler açısından 4. ülke olarak yer alacağı tahmin edilmiştir.

Şekil 22: 2021 Yılı İçin FTTH/B Abone Sayısı Tahmini (FTTH Council Europe)

Bunun yanı sıra FTTH/B abonelikleri açısından 2026 yılı tahminlerine bakıldığında ülkemizin 2020 yılına oranla %198 artış ile 11,2 milyon abone sayısına ulaşarak sıralamada 6. ülke olarak yer alacağı tahmin edilmiştir.

Şekil 23: 2026 Yılı İçin FTTH/B Abone Sayısı Tahmini (FTTH Council Europe)

4. Ülkemizde Fiber Altyapının Geliştirilmesine Yönelik Yapılan Çalışmalar ve Öneriler

4.1. UGSEP Kapsamında Yapılan Çalışmalar ve Eylem Adımları;

Ülkemizde Ulusal Genişbant Stratejisi ve Eylem Planının (UGSEP) yayımlanmasından sonra bu alanlarda gösterdiği performans hedeflenen değerlere erişebilmenin imkân dahilinde olduğunu göstermektedir. Söz konusu planlarda yer alan hedeflere 2023 itibarı ile ulaşılabilmesi ve bir sonraki döneme ilişkin hedeflerin daha yukarılara taşınabilmesi için fiber şebeke uzunluğumuzun ve fibere abonelerce erişimin artırılmasının uygun olacağı düşünülmektedir. Fiber yalnızca hanelere yüksek hızlı genişbant hizmeti sağlanması için değil yakın bir zamanda ülkemizde hizmete başlaması beklenen 5G ve ötesi yeni teknolojilerin ihtiyaç duyduğu kapasitelerin temini için de zorunlu görünmektedir.Abone sayılarının artırılması hedefi ile birlikte abonelere sağlanan altyapı imkanlarının fibere dönüşümü ve altyapının imkân verdiği hızın abonelik paketlerine de yansıyabilmesi önem arz etmektedir.Son yıllarda fiber ve genişbanttaki ivmelenmenin devam ettirilerek hem 2023 vizyonu hem de daha sonraki yıllar için yapılacak planlamalarda belirlenecek yeni hedefler için sektör temsilcileri tarafından; Avrupa ülkelerinde uygulanan teşvik mekanizmalarının ülkemize uygulanabilirliğinin incelenmesi, fiber kullanımı için kullanıcılara yönelik teşvik mekanizmalarının oluşturulması, fiber şebekelerde ve genişbant hizmetlerinde kullanılacak cihazlarda yerli üretime destek sağlanması gibi bazı önerilerde bulunmaktadır.Diğer taraftan, ülkemizin dijitalleşme yolundaki çerçevesi, 2017 yılında yayınlanan UGSEP “Her Yerden Herkese Genişbant” vizyonu ile belirlenmiştir. Ayrıca On Birinci Kalkınma Planında da bilgi ve iletişim teknolojilerinin geliştirilmesi ve kullanımı yoluyla ekonomide verimliliğin ve rekabet gücünün artırılması, bu suretle iş süreçlerinin dönüştürülmesi temel amaçlardan biri olarak yer almıştır. Bu kapsamda yüksek hızlı ve kaliteli erişim imkânı sunan sabit ve mobil genişbant altyapıları yaygınlaştırılması, fiziksel altyapıların ortak kullanımı teşvik edilmesi, elektronik haberleşme altyapısı kurulumuna ilişkin izin ve geçiş hakkı süreçleri etkinleştirilmesi, yüksek hızlı ve kaliteli genişbant elektronik haberleşme altyapılarının ülke çapında yaygınlaştırılmasına yönelik elektronik haberleşme bilgi sistemleri, fiber ağ, baz istasyonları, geçiş hakkı ve tesis paylaşımı konularında düzenlemeler yapılması temel politikalar olarak belirlenmiştir. UGSEP’in yanı sıra 2019 yılında yayınlanan On Birinci Kalkınma Planında da ülkemizin 2023 yılına kadar fiber ve sabit genişbanta ilişkin olarak ulaşması hedeflenen değerler yer almıştır (Tablo 3). Fiber abone sayısının 2020 yılında %25 artış kaydettiğinin göz önünde bulundurulması uygun olacaktır.Her ne kadar ülkemizde 100 Mbps ve üzeri hızla bağlantı sağlanabilecek hane oranı %47 olarak tahmin edilse de bu durum abone olunan internet paketi hızlarına yansımamakta olup bu konuda teşvik edici önlemler alınmasında fayda görünmektedir.

Tablo 3: UGSEP ve 11. Kalkınma Planındaki Hedefler

4.2. Fiber Altyapının Geliştirilmesine Yönelik Öneriler;

Gelişen teknoloji ile birlikte günümüzde birçok iş ve işlemler internet aracılığı ile gerçekleştirilebilmektedir. İnsan hayatında internetin vazgeçilmezliği göz önüne alındığında fiber de internet için vazgeçilmez olmaktadır. Özellikle bir yılı aşkın süredir içerisinde bulunduğumuz pandemi süreciyle birlikte internet aracılığıyla gerçekleştirilen iş ve işlemler sayesinde kullanıcı sayısı da artış göstermiştir. İnternete bağlı olmanın önemi gün geçtikçe artmış ve hâlihazırda hâlâ artmaya devam etmektedir. Bununla birlikte söz konusu işlemlerin yapılması açısından hız en önemli faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. 2020 yılında başlayan küresel salgın ile tüm dünyada evden çalışma, uzaktan eğitim gibi yeni çalışma modelleri gelişmiştir. Ülke olarak internetin öneminin daha iyi kavrandığı bu dönemde, artan veri trafiği ile birlikte ülkemizin fiber altyapısının güçlendirilmesi ve genişbant hizmetlerinin yaygınlaştırılması kritik önem taşımaktadır. Bu sebeple, yüksek hızlı genişbant internete her zaman ve her yerden ulaşabilmesini sağlayacak yeni nesil altyapılara yatırımın teşvik edilmesi çok önemlidir.Yüksek hızlı genişbant kapsamasını hayata geçirebilmek için, Türkiye pazarının mevcut durumuna uygun olan sektör yapısını daha sağlıklı hale getirmek, altyapı olanaklarını iyileştirmek ve yatırımların geri dönüşünü en verimli seviyeye getirmek gibi tedbirlerin alınması gerektiği değerlendirilmektedir.Dünyada ve ülkemizde de gelişmiş bölgelerdeki altyapı hizmeti kırsal bölgelere göre daha iyi durumdadır. Kapsama alanının genişletilmesi için FWA (Fixed Wireless Access-Sabit Kablosuz Erişim) gibi yenilikçi teknolojilerin takip edilerek uygulanmasının önemli bir unsur olduğu değerlendirilmektedir. Sabit Kablosuz Erişim (FWA), şebeke operatörlerinin şehrin çevresindeki yerleşim alanları ve kırsal alanlara ultra yüksek hızlı genişbant sunmasını sağlayarak, fiberin döşenmesinin ve bakımının çok pahalı olduğu ev ve iş uygulamalarını desteklemektedir.Bilindiği üzere fiber altyapı kurulumu, geleneksel bakır kablo tesisatı kurmaktan daha pahalıdır ve birçok işletme hala ağlarında fibere ihtiyaç duymamaktadır. Bununla birlikte fiber altyapının getirdiği güvenli iletişim, elektromanyetik uyumluluk, hız ve mesafe başlıklı bu dört fayda, kurulum maliyetinden daha ağır basmaktadır. Ayrıca, uzun vadede bakıldığında kurulum, bakım ve kullanım da dahil olmak üzere toplam maliyet, diğer seçeneklerden daha ucuzdur. Fiber optik, az bakım gerektiren uzun vadeli bir çözüm olup, bakım maliyetleri zamanla azalmaktadır. Bu sebeple, yeni yerleşim yerlerinde, okul, hastane, kamu binalarıda dahil olmak üzere fiber erişimin arttırılmasının fayda sağlayacağı düşünülmektedir.

SONUÇ;

Çağımızın getirmiş olduğu yeni düzen ile birlikte hızlı, güvenilir iletişim ve veri paylaşımına olan ihtiyaç her geçen gün artmaktadır. Bu noktada fiber optik teknolojisi günümüzün temel ihtiyaçlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Telekomünikasyon sektöründen endüstriye, askeriyeye ve hatta sağlık sektörüne kadar geniş bir yelpazede kullanımı olan fiber altyapısının gelişimi tüm bu sektörler ve dahası için büyük önem arz etmektedir. Kullanıcılarına hız, yüksek bant genişliği, daha geniş kapsama, esneklik ve güvenilirlik sağlayan fiber teknolojisi tüm dünyada geliştirilmesi gereken temel ihtiyaçların başında gelmektedir. Dünya genelinde veri iletimi için yaygın olarak tercih edilen fiber altyapının zamanla bakır teknolojisinin yerini alması beklenmektedir.Teknolojinin getirmiş olduğu ve ileride getireceği yenilikler için de yine fiber teknolojisine ihtiyaç duyulmaktadır. Örneğin günümüzde oldukça popüler olan dijital dönüşüm olgusu veya nesnelerin interneti (IoT) gibi konuların uygulanabilirliği için öncelikle fiber altyapının geliştirilmesi gerekmektedir. Getireceği hızın yanısıra dikey sektörlerde ciddi bir fark yaratması beklenen 5G gibi önemli bir teknolojinin gelişiminde de fiber altyapısına ihtiyaç duyulması fiberin önemini bir kez daha göstermektedir. Bu durum göz önünde bulundurulduğunda fiber teknolojisine yapılan yatırımlar hem doğrudan hem de dolaylı olarak sektörleri ve ekonomilerini etkilemektedir. Dolayısıyla fiber altyapı çalışmalarının hem günümüzde kullandığımız hem de gelecekte ortaya çıkabilecek farklı ihtiyaçlarımız göz önüne alınarak yürütülmesinin gerekli olduğu değerlendirilmektedir.Fiber altyapının güçlendirildiği bir ekonomik büyüme toplumun tüm kesimleri için daha ileri imkân ve refah sağlayacaktır. Ulusal çaptaki fiber altyapı dönüşümünün doğru zamanda ve etkin bir şekilde gerçekleştirilmesiyle Türkiye’nin dijital ekonomiye geçişi de hızlanacaktır. Bu durum, ülke bazında yüksek hızlı internet ve yüksek bant genişliği gerektiren katma değerli uygulamalara erişim sağlanmasını da kolaylaştıracaktır. Bu gelişmeler Türkiye’nin sosyoekonomik olarak ilerlemesine, küresel rekabette başat aktörlerden biri olmasına, ek istihdam yaratmasına ve sosyal refahı artırmasına da yardımcı olacaktır. Fiber altyapının yaygınlaştırılmasında, pazarın rekabetçi ve sürdürülebilir olması ile yatırımların optimizasyonu gibi etkenlerin dengeli ve eşgüdümlü şekilde yönetilmesi de rol oynamaktadır.Dünya genelindeki tüm ülkelerde genişbant internet hizmetini yaygınlaştırma planları uygulanmaktadır. Telekom sektörünün güçlendirilmesi, ulusal genişbant internet altyapısının geliştirilmesi ve yatırımların en kısa sürede geri dönüşünün sağlanması hemen hemen tüm ülkelerin ana hedefleri arasında yer almaktadır.Bu kapsamda raporun üçüncü ve dördüncü bölümlerinde, ülkemiz özelindeki ilerlemeler konusunda gerek düzenleyici kurum sıfatıyla Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından alınan Kurul Kararları, gerekse de Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından yayımlanan eylem planları ile bu doğrultuda ülkemizde fiberin gelişimine yer verilerek yapılan çalışmalar özetlenmiştir. Tüm bunlara ek olarak Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen 12. Ulaştırma ve Haberleşme Şurası kapsamında hazırlanan raporda, ülkemizde fiber konusunda gelişim için orta dönemli hedef olarak FTTB ve FTTH teknolojilerinin altyapıdaki oranının yükseltilmesi, fiber genişbant abone yoğunluğunun %15’e ulaştırılması; uzun dönemli hedef olarak ise fiber genişbant abone yoğunluğunun %20’ye ulaştırılması hedefleri belirlenerek, fiber konusunda gelişme sağlanması için bu hedefler doğrultusunda ilerleneceği vurgulanmıştır.Hızla gelişen teknoloji dünyasında fiber altyapının artan önemi göz önünde bulundurularak; fiber teknolojisi, ülkemizde yürütülen çalışmalar ve farklı ülkelerin durumunun yer aldığı bu rapor, geniş bir çerçeveden fiber altyapı konusuna bakılması açısından hazırlanmıştır.

Ulaştırma ve Haberleşme Şurası Sektör Raporu https://sgb.uab.gov.tr/uploads/pages/suralar/12-ulastirma-ve-haberlesme-surasi-sektor-raporlari.pdf