Ekonomi Alanında Herkesin Bilmesi Gereken 10 Terim
Her birimiz günlük yaşantımız içinde çalışarak, tüketici rolünü üstlenerek ve yatırım yaparak ekonominin çarkları arasında kendi üzerimize düşenleri gerçekleştiriyoruz fakat ekonominin nasıl işlediği, ekonomik kararların nasıl alındığı ve piyasa koşullarının nasıl şekillendiği hakkında pek fazla kafa yormuyoruz. Zaman zaman anlaşılması zor ve karmaşık olarak tanımlanan ekonomi konularını herkesin rahatça anlayabileceği bir dilde, temel terimler doğrultusunda inceliyoruz.
İster ekonomi öğrenmeye yeni başlıyor olun, isterse ekonomik konulara olan ilginizi daha da geliştirmek; ekonomi terimleri, ekonominin işleyişini daha iyi anlamanıza yardımcı olacak ve ekonomik olayları daha etkili bir şekilde takip etmenizi sağlayacaktır.
Ekonomi, küresel düzeyde karmaşık ve dinamik bir alandır, ancak temel terimleri anlamak, ekonomiye olan bakış açınızı derinleştirecek ve ekonomik dünyada daha bilinçli bir şekilde hareket etmenize yardımcı olacaktır. Şimdi, ekonominin anahtar terimlerine daha yakından bakmaya başlayalım.
Mikroekonomi ve Makroekonomi
Ekonomiyi en küçük düzeyde inceleyen mikroekonomi bireylerin, firmaların ve pazarların ekonomik kararlarını ve davranışlarını inceler. Tek bir mal veya hizmetin fiyatlarını, arz ve talep koşullarını, tüketici tercihlerini, rekabeti ve kaynak tahsisi gibi spesifik ekonomik konuları ele alır.
Makroekonomi ise; ekonomiyi çok daha büyük çerçevede kitlesel odaklı ele alır. Ulusal gelir, işsizlik, enflasyon, ekonomik büyüme, ülkenin toplam üretimi, toplam istihdamı, fiyat seviyeleri ve para politikası gibi genel ekonominin alanları ile çalışır.
Her iki alan da ekonomi biliminin önemli bileşenleri olarak kabul edilir ve ekonominin farklı yönlerini anlamak için birlikte kullanılırlar. Mikroekonomi, bireylerin ve firmaların kararlarına nasıl etki edildiğini anlamamıza yardımcı olurken, makroekonomi ulusal ve küresel ekonomik durumu anlamamızı sağlar.
Arz ve Talep Yasası
Pazar ekonomilerinin işleyişini açıklamak için kullanılan arz ve talep yasası, mal ve hizmetlerin fiyatını ve miktarını belirlemekte rol oynar. Talep, tüm faktörler sabit tutulduğunda mal ve hizmet ile talep arasındaki ters ilişkiyi ifade eder. Bir şeyin fiyatı düştüğünde talep artar gibi temel bir denklemi vardır. Arzda ise tüm faktörler sabitken mal veya hizmetin fiyatı ile arz arasındaki doğru ilişki söz konusudur. Yani, bir malın fiyatı yükseldiğinde üreticiler daha fazla ürün sunar, fiyat düştüğünde ise üreticilerin sunulan miktarı azalır. Bu, genellikle “fiyat yükseldiğinde üreticiler daha fazla ürün üretir” şeklinde ifade edilir.
Enflasyon
Son dönemlerde herkesin gündeminde olan enflasyon, en temel tanımıyla genel fiyat seviyelerinin sürekli olarak arttığı ve paranın satın alma gücünün azaldığı ekonomik bir olgudur. Bu da global para birimleri karşısında ülkenin parasının değer kaybettiğini gösterir. Enflasyon farklı sebeplerle ortaya çıkabilir.
Talep enflasyonunda tüketici talebi veya yatırım harcamalarını artığında, fiyatlar yükselme eğiliminde olabilir. Arz enflasyonu ise kısıtlı kaynaklar ya da üretim süreçlerinde ürün veya hizmetlerin arzı sınırlı olduğu için fiyatların yükselmesi olarak açıklanabilir. Maliyet enflasyonu, ham madde ve üretim maliyetlerinin artması sonucu fiyatların yükselmesidir. Para arzının artışı ise piyasaya çok fazla para sürüldüğünde para biriminin değeri düşmesi ve fiyatlar yükselme eğilimde olması şeklinde ifade edilebilir.
Enflasyonun belirgin olduğu dönemlerde alım gücü azalır, genel bir ekonomik belirsizlik söz konusu olur, sabit gelir grubundaki kişiler olumsuz etkilenir ve işletme ile girişimlerin ekonomik karar verme süreçleri karmaşıklaşır. İyi yönetilen ekonomilerde, enflasyon oranı genellikle düşük ve istikrarlı bir seviyede tutulmaya çalışılır.
Fırsat Maliyeti
Bir ekonomik faaliyetin alternatif seçenekleri değerlendirilirken kaybedilen veya feragat edilen en yüksek değerli alternatif fırsatın maliyetini ifade eder. Yani iki seçenekten birini seçtiğinizde tercih edilen faydanın kaybedilen alternatif faydayı ne kadar azalttığını gösterir.
Fırsat maliyetinin gözetilmesi alternatif seçeneklerin değerlendirilmesi, kaynak kısıtlılığında kaynakların kullanım şekliyle ilgili durumların gözlenmesi, karar verme sürecinde tüm alternatiflerin değerlendirilmesi ve ekonomik rasyonalitenin değerlendirilmesi konusunda temel bir araçtır. Tüm bu değerlendirmeler kaynak tahsisinin ve ekonomik kararların daha iyi anlaşılmasına yardımcı olur ve kaynakların en verimli şekilde kullanılmasına katkıda bulunur.
Marjinal Fayda
Mikroekonomi alanında sıkça karşılaşılan bu kavram bir mal veya hizmetin son bir birimini tüketmenin veya üretmenin ek olarak sağladığı faydayı ifade eder. Eylemi tekrarlamaya devam ettiğinizde, her bir tekrarın size ne kadar fayda sağladığını gösterir. Bu nedenle ekonomik kararlar verirken, marjinal faydayı değerlendirmek önemlidir. Bir eylemi ya da ekonomik hamleyi daha fazla yapmanın size sağladığı ek fayda, harcamalarınızı ve kaynaklarınızı nasıl kullanmanız gerektiği konusunda size yol gösterebilir.
Gayri Safi Yurt İçi Hasıla
Bir ülkenin ekonomisinde belirli bir zaman diliminde üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin piyasa değerini ifade eden önemli bir ekonomik göstergedir. GSYİH, genellikle bir yıl içinde hesaplanır ve bir ülkenin ekonomik büyüklüğünü, üretim kapasitesini ve refah düzeyini ölçmek için kullanılır. Ayrıca, bir ülkenin ekonomisinin büyüyüp büyümediğini, daraldığını veya istikrarlı olduğunu da göstermekte önemli bir araçtır.
Büyüme Oranı
Genellikle bir ekonominin veya bir sektörün belirli bir dönemdeki üretim veya gelir düzeyinin, bir önceki döneme kıyasla yüzde olarak ne kadar arttığını ifade eden bir ekonomik göstergedir. Büyüme oranı, ekonomik büyümenin hızını ve yönünü belirlemek için kullanılır ve ekonominin genel sağlığını değerlendirmek için önemlidir.
Büyüme oranı, dönem sonu değerinden dönem başı değerini çıkarıp, dönem başı değerine böldükten sonra 100 ile çarpılarak elde edilen bir rakamdır ve genellikle yüzde olarak ifade edilir. Denklem sonucunda çıkan rakamın artı ya da eksi olması büyüme ya da küçülme olarak tanımlanabilir.
Faiz Oranı
Borç verme veya borç alma işlemi sırasında borç miktarı üzerinden ödenen veya alınan ücreti ifade eder. Faiz oranları, genellikle yıllık yüzde cinsinden ifade edilir ve faiz oranı, borç veren ile borç alan arasındaki anlaşmaya bağlı olarak değişebilir.
Kredi ve borç işlemlerinde; bireyler, şirketler ya da kurumlar belirli bir dönemde geri ödeme koşuluyla borç alabilir ve arada geçen süre için ekstra ödeme yapmayı kabul eder. Bu vadede ana para üzerine eklenen maliyetler faiz oranı olarak hesaplanır. Tüketici kredileri, konut kredileri, iş kredileri ve hükümet tahvilleri gibi birçok farklı borç türü için geçerlidir.
Tasarruf ve yatırıma teşvik için de faiz oranları söz konusudur. Bireyler ve işletmeler kendilerine ait ana parayı bankalarda muhafaza ederek kullanmamayı taahhüt ettiği zaman dilimi için ek ödeme alır. Bu aslında bankayı borçlandırmak gibi düşünülebilir ve bankanın paranızı belirli süre için kullanmasına izin vermek şartıyla gelir elde etmek gibi düşünülebilir.
Ekonomik Politikalar
Ekonomi politikaları, bir ülkenin ekonomisini yönlendirmek, düzenlemek ve iyileştirmek amacıyla hükümetler veya merkez bankaları tarafından uygulanan politika ve önlemlerdir. Bu politikalar, ekonomik büyüme, enflasyon, işsizlik, döviz kurları ve diğer ekonomik göstergeleri etkileyebilir. En temelde, merkez bankalarının para arzını kontrol etmek için uyguladığı politikalarını ifade etmek için para politikaları ve hükümetlerin harcama ve vergi politikalarını içeren maliye politikaları söz konusudur.
Rezerv Para Birimi
Uluslararası ticarette ve finansal işlemlerde yaygın olarak kullanılan ve diğer paraların rezervlerini oluşturan bir para birimidir. Rezerv para birimleri, dünya genelinde güvenilir ve kabul görmüş para birimleri olarak kabul edilirler ve uluslararası ticaret ve finansal işlemlerin düzenlenmesinde önemli bir rol oynarlar. ABD doları genellikle rezerv para birimi olarak kabul edilir.
Ekonomiye olan ilginizi geliştirmek için kitaplar, dersler, ekonomi haberleri ve ekonomiye odaklanmış podcast’ler gibi kaynakları inceleyebilirsiniz. Ayrıca ekonomik verileri ve istatistikleri okuma ve yorumlama becerinizi geliştirmek de faydalı olacaktır.
UYARI NOTU:
Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler ise genel niteliktedir. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.
