35 Modüler Projenin Kısa İncelemesi
35 modüler projenin kısa incelemesi:
Bu yazıda AltLayer, Cartesi, Celestia, Dymension, EigenLayer, Eclipse, Hyperlane, Initia, Karak, Omni gibi projeler hakkında bilgiler bulabilirsiniz.
Öncelikle kısa bir monolitik/modüler hatırlatması:
🖊️ Monolitik: görseldeki tüm işlemlerin tek bir blockchain tarafından yapılması (Bitcoin, Ethereum, Solana, vb.).
🖊️ Modüler: görseldeki işlemlerin farklı blockchainler tarafından paylaşılması. Örnek: Manta Pacific.
Execution: Manta Pacific
Settlement & Consensus: Ethereum
Data Availability: Celestia
🖌️ Execution: Merkeziyetsiz uygulamalardaki (dApps) işlemlerin gerçekleştirilmesi. İşlemler sonrasında akıllı kontratlardaki ve cüzdanlarınızdaki bakiyelerin doğru görünmesi gerekir. Bu hesaplamaları yapan katmandır. Ethereum L2 projelerinin temel görevi execution diyebiliriz.
🖌️ Consensus: İlgili blokta işlemlerin doğru sıralandığından emin olunması. Node & doğrulayıcıların birbiriyle haberleşip fikir birliğine varması diyebiliriz. Bu sayede bloklar onaylanmış olur.
🖌️ Settlement: İşlemler gerçekleştikçe blockchainin state/durumu da değişir. Settlement gerçekleştiğinde artık işlemler değiştirilemez. dApps üzerindeki işlemlerden emin olunması & işlemlerin finalize olması şeklinde özetleyebiliriz. Tüm Ethereum L2 projeleri için settlement Ethereum üzerinde gerçekleşir.
🖌️ Data Availability (DA): İhtiyaç halinde blokların ve işlemlerin herkese erişilebilir olduğunu kanıtlayan/gösteren katman. Örneğin Arbitrum için DA: Ethereum iken, Manta için DA: Celestia.
Hadi projelere geçelim (alfabetik sırada):
🔸 Aethos: Bir EigenLayer AVS'si (AVS'yi 2-3 kez açıkladım, bu kez hızlı geçiyorum). Akıllı kontratlardan varlık çalınmasını zorlaştırmak için geliştirilen bir kurallar bütünü gibi düşünebiliriz.
Örneğin bir uygulamadan varlık çekilmesi isteniyor. Ancak varlığı çekmek isteyen cüzdanın önceki hareketleri şaibeli. Bu durumda Aethos bunu engelleyebiliyor. Kısacası KYC yapılmasına gerek kalmadan tarihsel verilere göre cüzdanları sınıflandırıyor. DeFi ve köprü projeleri için daha akıllı kontratlar diye özetleyebiliriz.
Aethos'un güvenliği EigenLayer operatörleri tarafından sağlanacak. Zaman içinde dual staking (ETH + Aethos şeklinde) bir koruma da sağlanması planlanıyor.
🔸 AltLayer: Bir RaaS (Rollup-as-a-service) projesi.
Peki bu ne demek? 5 dakikada 1-2 tuşa basıp bir rollup hazırlayabilirsiniz demek. Sonra gider yatırımcılardan $10 milyon toplayıp birazını da airdrop yapabilirsiniz :)
İyi de Caldera ve Conduit zaten RaaS olarak bu hizmeti veriyor. AltLayer'ın farkı ne?
AltLayer "restaked rollup" fikrini getiriyor. Yani EigenLayer'ın güvenliğini kullanma fırsatı sağlıyor. Bu sayede rolluplara 3 yeni/farklı özellik sağlanmış oluyor.
▪️ Daha merkeziyetsiz bir sequencer (işlemleri rollup üzerinde sıralayan yapı).
▪️ Rollup state/durumunun doğruluğundan emin olunmasını sağlıyor. Optimistic rolluplar (Arbitrum, Optimism, vb.) için çok önemli.
▪️ Daha hızlı finalite sağlıyor. Üstte Settlement detaylarından bahsetmiştim.
🔸 Astria: Shared sequencer hizmeti sağlayan bir proje. Shared seq: işlemleri sıralayan yapının merkeziyetsiz hale getirilmesi
Ancak bu sequencer tek bir tane olursa rolluplar için risk oluşturuyor, downtime/çökme yaşarsa L2/rolluplarda işlemler geçmez. İşte bunun için Astria, Espresso, Radius, FairBlock gibi projeler çalışıyor.
Astria kısaca rolluplar için bir sequencer ağı hizmetini sunuyor. İsteyen rolluplar bu sequencerlar sayesinde hem merkeziyetsiz hem de kesinti/güvenlik korkusu olmadan çalışabiliyorlar. Astria ekibi Celestia ekibi ile çok yakın çalışıyor: $TIA stake edenler için bilgi 🪂
🔸 Avail: Tüm rollup türleri (ZK, optimistic, appchain) için DA, consensus, shared security/paylaşımlı güvenlik sağlayacak önemli/büyük bir proje. İlk aşamada DA sağlıyor. Aşama 2 ve 3 ile diğer özellikleri sağlayacak.
$27M yatırım aldılar. Avail vs Celestia vs EigenDA kıyaslaması için bir yazı yazdığımdan dolayı bu projeyi hızlı geçiyorum. İsteyenler yazıma göz atabilirler.
🔹 Babylon: $BTC stake edilmesi ile rolluplara & appchainlere güvenlik sağlamayı hedefleyen bir proje. Çok özgün bir fikir, detayları açıklamak için PoW & PoS & Ethereum Merge gibi alanlara girmek gerekir.
Özellikle Cosmos ekosisteminde yer alan appchainlerin güvenliği biraz zayıf. Validatörlere çok fazla ödül dağıtarak ayakta kalmaya çalışıyorlar ama bu durum ilgili tokeni çok enflasyonist yapıyor ve token bir türlü değerlenemiyor.
Eğer appchain güvenliğini Babylon aracılığı + BTC staking ile sağlarlarsa token kullanım alanları sayesinde çok kârlı işler çıkarabilirler.
🔹 Blockless: Bir EigenLayer AVS'si. Blockchainler için consensus aşamasını merkeziyetsiz hale getirmek adına olası tüm farklı bilgisayarları & telefonları & lokasyonları değerlendirerek en iyi güvenlik + doğrulama hizmetini sunmaya çalışıyor. Kısacası; siz de isterseniz telefonunuzla node görevi görebilirsiniz.
Bir DePIN projesi diyebiliriz kısaca. Mart sonundan itibaren DePIN ve AI üzerine daha fazla yazacağım, orada detaylarına değinirim.
🔹 Caldera: Bir RaaS (rollup-as-a-service) projesi. Üstte AltLayer'dan bahsetmiştim. Hızlıca Polygon CDK, OP Stack, Arbitrum Orbit ile rollup hazırlayabilirsiniz. DA için de farklı seçenekler sunuyor (Celestia, Near, EigenDA gibi).
Not: 2025-2030 arası sanırım on binlerce rollup göreceğiz.
🔹 Cartesi: Cartesi Virtual Machine (EVM yerine CVM) sayesinde çok düşük işlem ücretleri ve farklı kullanım alanlarına sahip olabilecek optimistic rolluplar oluşturulabilir.
🔸 Conduit: AltLayer, Caldera gibi bir RaaS. Conduit kullanılarak geliştirilen rolluplar: Zora, Aevo, Lyra, Mode, Parallel. Devamı da gelecek gibi duruyor. Bakalım RaaS kapışmasında kim ön plana çıkacak...
🔸 Drosera: Bir EigenLayer AVS'si. Nomad, Euler gibi on milyonlarca dolar kaybedilen protokollerle birlikte çalışma fırsatı olsaydı çok erken sürede bunu fark edip engelleyebilirdi. Ancak daha yeni piyasaya çıkıyor.
Hack saldırıları hep olacaktır, bu nedenle DEX & lending platformları muhtemelen Drosera'dan güvenlik hizmeti alacaklardır.
🔸 Dymension: rollup/rollappler için settlement & consensus hizmeti sağlayan bir proje. Bir nevi rollapplerin Ethereum'u diyebiliriz.
🔹 Eclipse: Execution için Solana Virtual Machine (tüm Solana ekosistemini Ethereum'a çekebilir) & DA için Celestia & settlement için Ethereum kullanıyor.
Birçok yabancı kaynak, projenin bu modülerliğinden dolayı projeye Solestia da diyor.
🔹 EigenLayer: Epey detaylı bir yazı paylaşmıştım. Sonrasında birkaç yazı daha yazmıştım hem EigenLayer hem de LRT hakkında.
🔹 EigenDA: Üstte bir link paylaşmıştım. Avail vs Celestia vs EigenDA. Orada detaylı bir analiz bulabilirsiniz.
🔹 Espresso: Temelde amacı rolluplardaki işlemlerin merkeziyetsiz bir şekilde onaylanmasını sağlamak (şu anda rollupların 2-3 sıkıntısından biri). AltLayer ile ortak çalışıyorlar. Optimistic ve ZK rolluplar için uygun. Websitelerinde çok kolay anlaşılır yazılar ve videolar mevcut.
Üstte (Astria için) shared sequencer yapısının nasıl çalıştığından bahsetmiştim. Bu nedenle kısa geçiyorum.
🔸 Ethos: Bir EigenLayer AVS'si. Cosmos ekosisteminde normalde ATOM stake edilerek appchainlerin güvenliği sağlanıyor (Cosmos güvenliğini kullanmayı seçen appchainler, yoksa çoğu appchain kendi güvenliğini kendisi sağlıyor).
Ethos ise ATOM yerine restaked ETH ile Cosmos chainlerinin güvenliğini sağlamayı teklif ediyor.
🔸 Fluent: Üstte bahsettiğim Cartesi, Fuel, Eclipse gibi farklı bir Virtual Machine (zkWASM-VM) ile EVM limitlerinden çıkmayı hedefleyen bir rollup. Bu VM sayesinde Fluent üzerinde Rust, Solidity, TypeScript yazılım dilleri ile uygulamalar geliştirilebiliyor.
zkWASM -> zero knowledge web assembly kısaca Web 2 dünyasındaki uygulamaları Web 3 dünyasına Ethereum üzerinden getirmeyi amaçlıyor. Bu kelimenin geçtiği projeleri radarınıza alabilirsiniz.
🔸 Fuel: Hemen üstte bahsettiğim gibi Fuel-VM ile EVM limitlerinden çıkmaya çalışan L2 projelerinden biri.
Rust'a benzeyen Sway yazılım dili ile geliştiriliyor. $80 milyon yatırım aldı ve projenin bütçesi epey güçlü.
Parallel execution ile blok başına işleyebildiği işlem sayısını çok artırıyor (Monad ile ilgili bir yazı yazızp detaylarından bahsetmiştim).
Farklı DA projeleri ile çalışabilmesi, farklı cüzdanlar ile çalışabilmesi (native account abstraction), özgün bir VM ile çalışması Fuel'i olumlu yönde ayrıştırıyor.
🔸 Hyperlane: Bir EigenLayer AVS'si. Layer Zero, Axelar, Wormhole gibi cross-chain haberleşme & varlık transferini sağlayan bir köprü projesi. $18M yatırım aldı ve airdrop için işlem yapmaya değer bir proje.
Ethereum rollupları için sık sık problem olarak nitelenen liquidity fragmentation (likiditenin sadece bir rollup üzerinde kullanılabilmesi, bu nedenle yüksek slippage yaşanması) için bir çözüm olarak değerlendiriliyor.
🔹 Hyperspace AI: Kişiler arası bir yapay zeka ağı. Üstte bahsettiğim Blockless projesine benziyor. Telefonların node olarak kullanılmasını sağlıyor.
🔹 Initia: Farklı VM imkânları ile rollup geliştirilmesini sağlayan bir rollup ağı. Farklı modüler yapılarda (DA, settlement, consensus, execution) birbiriyle kolaylıkla haberleşebilen bir hizmet sunuyor.
Delphi Digital, Binance Labs başta olmak üzere $7.5M yatırım almış. Detaylı araştırmaya değer bir proje.
🔹 Karak: Websitesinde bütün hype olan kelimeleri kullanan bir proje: supercharged restaking, AI, modular security. $48 milyon yatırım da almış, Coinbase destekli bir proje. Marketing tarafı epey güçlü gibi duruyor. Peki ne yapıyor dersek?
Diğer rollappler için güvenlik yönetimine dair toollar sağlayacağını belirtmiş ancak websitesinde sadece 4-5 cümle var. Muhtemelen LRT'ler üzerinden köprüleme işlemleri yaparak bu restaked varlıklarla rollapplere güvenlik sağlamayı hedefliyor.
🔹 LaGrange: Bir EigenLayer AVS'si. Optimistic rollupların zk kanıtı üretmesini sağlayan çok özgün bir proje. Optimistic rollupların fraud-proof kaynaklı uzun süren Ethereum üzerindeki settlement sürelerini kısaltacağı için detaylı araştırmaya değer. $4 milyon yatırım almış.
🔸 Lava: Celestia, Avail, EigenDA gibi projeler DA için çalışıyor. Lava ise bu DA'yı daha da ayrıştırıp tüm merkeziyetsiz uygulamalar & kullanıcılar için istendiği an erişilebilecek bir postane kurmuş diyebiliriz. Yüzlerce sanal postacı, istek geldiğinde o isteğe yönelik olarak çok hızlı çalışıyor ve datayı isteyen kişiye getiriyor.
Rollup/rollapp sayısının hızla artacağını düşünürsek iş yapabilecek bir proje olduğunu söyleyebiliriz. Bu vizyonla $15 milyon yatırım almışlar.
🔸 MegaETH: EVM uyumlu paralel işlem gerçekleştirme sayesinde (üstte Fuel hakkında biraz bahsetmiştim) L2 rollupları hızlandırmayı hedefleyen bir proje. Henüz işin çok başında duruyor, bir süre sonra tekrar bakabilirim. Şimdilik hızlı geçiyorum.
🔸 Mitosis: Hyperlane ile ortak çalışan bir proje. Blockchainler & rolluplar arası likiditenin geçişini & ortak kullanılabilirliğini artıracak geliştirmeler yapıyorlar.
Polygon AggLayer ile bunu yapmaya çalışıyor. Dymension, Berachain settlement + liquidity görevi üzerinden kendilerini konumlandırıyorlar.
Blockchain & rollup + rollapp sayısı arttıkça köprüler, likiditenin hızlı akışı da önemli hale geliyor. Bu nedenle Hyperlane ve Mitosis incelemeye ve işlem yapmaya değer projeler.
🔸 Movement: M1 ve M2 versiyonları mevcut. Move diliyle geliştirilen blockchainlere (M1) ev sahipliği yapıyor. Ayrıca paralel işlem gerçekleştirme & shared sequencing sağlayan (işlemleri sıralayan yapı) bir Ethereum ZK rollup da geliştirdi (M2). $3.4 milyon yatırım aldılar. Airdrop için takibe ve işlem yapmaya değer bir proje.
🔹 Neutron: $10 milyon yatırım aldı ve Binance Labs destekli bir proje. Bir Cosmos appchaini ve DeFi uygulamaları geliştirilmek üzere tasarlanmış toollara (geliştirme altyapısına) sahip bir proje.
🔹 Omni: Rolluplar $ETH için ölçeklenebilirlik sağlıyor ama her rollup alıp başını farklı bir yöne gidiyor. Mevcut durumda rolluplar arasında likidite geçişi köprüler ile sağlanıyor.
Omni tüm ETH rolluplarını EigenLayer üzerinde restaked ETH ile güvenceye alıp aynı zamanda rolluplar arası iletişim & varlık geçişi sağlıyor (kısaca Ethereum ekosistemi için daha iyi bir LayerZero, Axelar, Wormhole olmak istiyor).
🔹 Plume: RWA özelinde geliştirilmiş modüler bir L2 projesi. Celestia, EigenLayer, Hyperlane, Omni ile iş birlikleri var.
Şimdiden ekosisteminde 100 civarı proje görmek olumlu yönde şaşırttı.
🔹 Risc Zero: ZK kanıtı üretmeyi sağlayan bir yazılım geliştirme kiti sunuyor. Risc Zero şu anda Eclipse, AltLayer, Citrea, Drosera, Layer N, Optimism, Avail ile birlikte çalışıyor. $40 milyon yatırım aldılar ve büyük bir gelecek vaat ediyorlar.
🔸 Ritual: Yapay zeka modellerinin merkeziyetsiz uygulamalara daha kolay entegre olmasını sağlayan bir işlemci sunuyor. Modellerin sahibi topluluk olduğu için merkeziyetsizlik sunduğunu ifade ediyor.
🔸 Ternoa: RWA, GameFi, NFT için merkeziyetsiz uygulamalar geliştirecek yazılımcılara geliştirme kiti sunan bir proje. Token $CAPS 2021'den beri piyasada. Ethereum ZK rollup olarak da mainnete geçme hedefleri var.
🔸 Taiko: Bir ZK rollup ve tamamen EVM uyumlu. Bu nedenle Ethereum üzerindeki tüm dAppler hızlıca Taiko üzerinde kullanılabilir hale getirilebilir.
$22 milyon yatırım aldılar. Özellikle based sequencing ile işlemleri sıralayan yapıyı merkeziyetsiz hale getirmeyi hedefliyorlar.
✨ Evet, epey uzun bir yazı oldu. Boğa marketinde doğru pozisyonu almak & doğru airdropları kovalamak için bu çalışmaların önemli ve değerli olduğunu düşünüyorum.
Yazının kaynağı olarak Thor Hartvigsen, Andy, DeFi Ignas gibi isimlerden ve projelerin website + twitter hesaplarından faydalandım. Siz de bu isimleri takip edebilirsiniz.
✨ Detaylı yazacağımı belirttiğim projelerle ilgili olarak önümüzdeki günlerde & haftalarda ayrıca paylaşımlar yapacağım.
Bu yazıların faydalı olduğunu düşünüyorsanız beğenmenizi ve paylaşmanızı rica ederim.
Cc: @sametulutea
